Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



zaterdag 14 november 2015

Recensie: Marx (1999), Peter Singer


Heldere inleiding over een denker die de menselijke vrijheid zeer lief was

Een vraaggesprek met de radicale ethische filosoof Singer bracht me ertoe om zijn inleiding over Karl Marx te lezen, die verscheen in de serie Kopstukken Filosofie. Singer was zeer vereerd dat hij daaraan een bijdrage mocht leveren en de lezer kan op zijn of haar beurt blij zijn dat zo’n scherpzinnig denker in een bestek van honderd bladzijden de strekking van het belang van Marx in heldere taal en veelzeggende citaten uit de doeken doet.

Allereerst schrijft Singer kort over het turbulente leven dat Marx (1818-1883) in verschillende Europese landen leidde. Hij leefde in een tijd van revolutie, die te vergelijken is met de tijd van vandaag, waarin alles aan een omwenteling toe is en die zich her en der ook al aandient. Marx werd geboren in Trier, studeerde filosofie in Berlijn, stichtte een gezin, werd in 1843 journalist in Parijs omdat hij zich niet kon uiten in Duitsland en vertrok vanwege de steun van de Duitse industrieel Friedrich Engels, die in Manchester een katoenfabriek bezat, naar Londen waar hij in 1883 in kommervolle omstandigheden stierf.

Singer legt in duidelijke bewoordingen de niet zo gemakkelijke filosofische en economische theorieën uit, die Marx in de loop van zijn leven ontwikkelde. Het gaat daarbij in de eerste plaats over de aanpassing van de idealistische dialectiek van Hegel. De ontwikkeling van de menselijke geest door een botsing van tegenstellingen wordt bij Marx een ontwikkeling van de maatschappij door de botsing van productiekrachten en productieverhouding. Het gaat hierbij respectievelijk om zaken die gebruikt worden om te produceren zoals arbeidskracht grondstoffen en machines én de verhoudingen waaronder dit gebeurt. De laatsten bepalen de structuur van de maatschappij. In de kapitalistische maatschappij staan bezitters en proletariaat tegenover elkaar. Marx gaat er voorts vanuit dat de manier waarop geproduceerd wordt, ook de manier van denken beïnvloedt. Dat hij hierin gelijk heeft blijkt wel uit het feit dat wij het heel gewoon vinden dat we liever met elkaar concurreren dan samen te werken.

De tegenstelling tussen productiekrachten en productieverhouding vormt een bron voor vervreemding:
Wanneer arbeiders, onder omstandigheden van vervreemde arbeid, objecten moeten produceren waarover ze geen enkele controle hebben (omdat de objecten eigendom zijn van de werkgevers) raken de arbeiders vervreemd van hun wezenlijk mens-zijn.
Begrippen als ruilwaarde en meerwaarde spelen in het productieproces een rol:
Omdat arbeidskracht een waar is dat gebruikt kan worden om meer waarde te produceren dan het zelf heeft, kan de kapitalist het verschil tussen die twee houden.
Arbeid in de zin van vrije productieve activiteit is volgens Marx de essentie van het menselijk leven. De kapitalistische wereld zal door de interne tegenspraken ten val komen en daarmee de kans bieden voor menselijke vrijheid. Volgens Singer is Marx daarmee een van de belangrijkste denkers over menselijke vrijheid.

Het is daarbij vreemd dat Singer de ideeën van Marx over de toenemende maatschappelijke ellende niet onderschrijft. Wellicht is dit te verklaren uit het feit dat Singer zijn boek publiceerde in 1980 toen druk werk werd gemaakt van de nivellering van inkomens. In de jaren negentig liepen die elkaar sterk uiteen met een enorme bevoordeling van de topinkomens. Het idee dat het kapitalisme nog steeds zijn eigen ondergang bewerkstelligt, is volgens mij nog springlevend. Het is boeiend na te denken over de manier waarop het economisch fundament uit elkaar zal vallen. Het zal niet zo zijn dat daarmee alle menselijke onvolkomenheid is verdwenen. Zoals ook Singer zegt, blijft de mens gehecht aan status en macht. Anderzijds zorgt een alternatief - dat volgens Marx communistisch moest gaan heten, hetgeen in de praktijk een slechte naam kreeg – ervoor dat mensen andere waarden zullen voorstaan en minder dan tegenwoordig de behoefte zullen hebben om een ander een loer te draaien. De herwonnen vrijheid moet bijna wel een ontspanning teweegbrengen die uitstraalt op de maatschappij. Plezier en zinvolle activiteit beheersen het leven als eenmaal de last van de vervreemding van de schouders verdwenen is. Dat het er van mag komen.

Hier mijn verslag van het interview met Peter Singer in 2011. 

Geen opmerkingen:

Een reactie posten