Dementie en dan (2013), documentaire van Ireen van Ditshuyzen

Een al te zwaar leven mag teruggegeven

Er zijn veel documentaires waarin de ziekte Alzheimer belicht worden, zoals het fraaie Verdaald in het geheugenpaleis, maar de lange documentaire Dementie en dan van de ervaren filmmaakster Ireen van Ditshuyzen is wel een heel bijzondere. Ze brengt van nabij het leven van vijf personen in beeld die te kampen hebben met Alzheimer en langzaam maar zeker aftakelen. Hun onzekerheid staat tegenover de moeite die hun partners met de ziekte hebben. Van Ditshuyzen brengt het lijden dermate dichtbij dat dit een ontroerend document humaine oplevert.

Mary Ann van der Brug is 71 jaar oud en een ervaren pianiste. Elf jaar daarvoor is Alzheimer vastgesteld. Ze zit in de woonkamer met haar man en herkent haar stem niet meer van een bandopname. Op bezoek bij het Alzheimercentrum van de VU wordt ze door neuropsycholoog Erik Scherder ondervraagt over haar beperkingen. Van den Brug heeft zelfs nog een paar leerlingen die ze les geeft. Samen met haar man bezoekt ze een verpleeghuis in Weesp dat, tot haar opluchting, pas over een jaar een plekje voor haar heeft. Ze is tijdens een rondleiding al bang dat haar man haar in de steek laat. De opname is niet te vermijden. Tijdens de intrek in het tehuis krijgt ze van haar familie een ingelijste foto van zichzelf achter de piano, maar ze herkent zichzelf niet. Ook de foto’s in het herinneringsboek is ze snel kwijt. Scherder vertelt tijdens een college over geautomatiseerde handelingen, zoals op de piano ingeoefend worden, die nog lang mogelijk blijven en over de grote waarde van muziek voor mensen met Alzheimer. Van der Brug kijkt in het tehuis met veel plezier naar een dvd van André Rieu.

Ton Joosten is 58 jaar oud en zit achter zijn bureau op een accountantskantoor. Hij verricht eenvoudige werkzaamheden omdat hij vergeetachtig werd. Zijn vrouw Rosalie naait een trouwjurk voor haar dochter die haar huwelijk vervroegd heeft, zodat haar vader de dag nog kan beleven. Tijdens een test in het Alzheimercentrum van de VU doet Joosten het niet slecht. Met zijn vrouw gaat hij voor advies naar de bank die de limiet op zijn pas wel wil verlagen. Rosalie vertelt in het Alzheimercentrum dat ze het leven met Ton zwaar vindt. Samen bekijken ze de trouwfoto’s van hun dochter. Latere tests wijzen uit dat zijn geheugen sterk achteruit gaat. Hij kan niet meer zeggen in welke provincie Amsterdam ligt. Rosalie zegt inmiddels in de gang tegen haar dochter dat ze haar man straks al door de gangen ziet sloffen. Ze spreekt zichzelf moed in door te zeggen dat ze zich er wel doorheen slepen.

Johan Brinkman is 76 jaar oud is zit samen met zijn lichamelijk zieke vrouw Annie in een zorgcentrum in Egmond aan Zee. Zij maakt zich zorgen over de toekomst, hij kan zo de duinen in om vogels te kijken. Hij denkt dat hij in zijn leven misschien te veel in de boeken heeft gelezen waardoor hij Alzheimer heeft gekregen. De dominee vindt dat men het leven terug mag geven als men het niet meer kan behappen. Brinkman is het, net als Annie, daarmee eens. Een ouderenarts zegt echter dat een arts opgeleid is om het leven te behouden. Gelukkig heeft Brinkman nog voldoende zaken in het leven die hem boeien. Zijn zoon komt helpen met de administratie. Brinkman moet toegeven dat hij dat niet meer zelf af kan. Dat kost hem zichtbaar moeite, maar hij heeft geen keus. Tijdens een familieweekend zeggen zijn kleinzoons dat hij een aardige opa is. In een beraad met familie en hulpverleners komt actieve euthanasie in beeld. Annie zegt dat een mooi leven om een mooi eind vraagt. Brinkman leest zijn wilsverklaring voor.  

Jan van Damme is ook 58 jaar. Als productiemanager had hij veel last van stress. Zijn vrouw Marjo vertelt over de lijdensweg voordat de diagnose gesteld werd. Men dacht aan depressie. Hij lijdt zelf duidelijk aan de ziekte, maar doet van alles om nog zoveel mogelijk uit het leven te halen. Hij speelt trompet, schildert en sport veel. Tijdens logopedie moet hij een afbeelding omschrijven. Hoewel hij daar moeite mee heeft, moet hij huilen van blijdschap vanwege hetgeen hij nog wel goed doet. Hij hoopt nog op de Alzheimerdag te horen dat er een medicijn tegen de ziekte ontwikkeld is. De arts constateert dat Jan achteruit gaat. Zelf zegt hij berustend dat het is zoals het is.

Hayrirye is 66 jaar oud, Turkse en heeft haar leven lang hard gewerkt. Haar zoon Salih maakt zich zorgen over zijn moeder die erg vergeetachtig is, terwijl zijn vader ook aftakelt. Ze krijgt een test die in het Turks is. De moeder klapt blij mee als Salih een snaarinstrument en daarbij zingt.  

Opeens was mijn opname afgelopen, maar lang kon het niet meer duren. De afloop was duidelijk. Wat overbleef was een sterke ontroering om zo dicht bij het leven en het lijden van anderen te zijn.

Hier mijn verslag van een college van Erik Scherder over het geheugen, hier mijn bespreking van Verdwaald in het geheugenpaleis.