Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



vrijdag 13 november 2015

Hamartia (2014), documentaire van Rudolf van den Berg


Adembenemend verslag van een zoektocht naar de motieven van Louis van Gasteren

Filmmaker Rudolf van den Berg (1949) krijgt het filmarchief in handen van Louis van Gasteren (1922). Hij voelt zich vereerd, maar vraagt zich tegelijkertijd af waar hij dat aan te danken heeft. De spannende zoektocht van Van den Berg naar de motieven van Van Gasteren, die hij omschrijft als een kunstenaar die de veranderende tijdgeest in de jaren zestig belichaamde, begint met het woord hamartia dat grote fout betekent en volgens Van den Berg vaak voorafgaat aan het maken van een kunstwerk.

De jeugd van Van Gasteren speelde zeker een rol in zijn keuze voor het beroep van filmmaker. Zijn vader was een bekend acteur en zijn moeder was zangeres. Na de dood van haar man maakte de moeder, die door haar zoon een gestoorde persoonlijkheid genoemd wordt, een eind aan haar leven. De ouders waren vooral afwezig. Dit legde de basis voor de noodzaak om later gezien te worden. Dit deed Van Gasteren met talloze documentaires en experimentele speelfilms, waarin hij zelf ook te zien is. Een van zijn films heet Er gaat geen vliegtuig naar Zagreb en die lag heel lang in de kast tot die in 2012 onder de naam Nema aviona za Zagreb werd uitgebracht. Een andere filmpje heet Omdat mijn fiets daar stond en gaat over een man die tijdens rellen in Amsterdam door de politie in elkaar getimmerd werd omdat hij naar zijn fiets toe wilde. Het 11 minuten durend filmpje werd door de politie verboden omdat het geen reportage was, maar, vanwege de vertragingen die erin zaten, een essay. In de lange documentaire Hans en het leven voor de dood (1983) over de vroege dood van Hans van Sweeden rekende hij af met de snorren en baarden, in de eerste plaats die van hemzelf en probeerde hij meer zichzelf te zijn. 

Van den Bergh vraagt naar een foto waarop Van Gasteren en zijn vrouw Joke Meerman zoveel rust uitstralen. Van Gasteren maakt duidelijk dat die niet in hem zit. Hij leeft in een permanente tijdnood, maakt zich druk over dit killing land voor kunstenaars. Hij kan en kon niet anders. Zijn relatie met zijn drie kinderen had er onder te lijden. Zijn vaderrol heeft hij nooit goed kunnen vervullen. Hij geeft toe dat zijn karakters daar ongetwijfeld een rol in speelt.

Van den Bergh brengt ter sprake dat in elk gesprek, zoals we door de geraffineerde montage ook zien, ze steeds uitkomen op de oorlog. Hij brengt een vraaggesprek met de NRC uit 1989 ter sprake, waarin Van Gasteren vertelt over zijn liquidatie van een onderduiker, een verhaal dat zo zou passen in De donkere kamer van Damokles van W.F. Hermans. In eerdere films werkte Van Gasteren al met dit onderwerp. In Nema aviona za Zagreb (2012) komt het echter niet terug, volgens Van Gasteren omdat het onderwerp te complex is. Hij vertelt er wel uitgebreid over tegen Van den Bergh. Het is een zaak die hij niet kan loslaten, ook al kreeg hij eerherstel vanuit het verzet. De strijd tegen wat hij noemt de kwaadsappigen blijft aan hem knagen. Volgens Joke zou het beter zijn de kwestie los te laten.

Zelf zegt Van Gasteren dat hij geen enkel schuldgevoel over zijn daad heeft, maar Van den Bergh vindt het toch vreemd dat het slachtoffer, een geestelijk gestoorde jood uit Hamburg die niet met zijn familie mee kon naar de Verenigde Staten, steeds weer in zijn hoofd opduikt. Van den Bergh vraagt zich dan ook af of Van Gasteren juist hem daarom het archief in handen heeft gegeven. Heel fraai sluit Van den Bergh af met een filmfragment van Van Gasteren die, na een lastige keuze over de te nemen richting, een doodlopende weg inrijdt en niet verder kan. Menselijk, al te menselijk.  ij  

Hier meer informatie op de site van Idfa, met daarop ook enkele stills, hier mijn bespreking van Hans en het leven voor de dood.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten