Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



donderdag 25 februari 2016

Theaterrecensie: De wereldverbeteraar, Toneelschuurproducties, Toneelschuur, 24 februari 2016


Uitgebeende voorstelling over zwartgallig mens mist de juiste toon

Zoals dramaturg Rob Klinkenberg al aangaf in de inleiding die Loek Zonneveld eerder deze maand over Thomas Bernhard hield, vroeg een uitvoering van De wereldverbeteraar om een andere benadering dan Bernhard Minetti in 1977 liet zien. De jongere Sanne den Hartogh (zie foto van Annaleen Louwes) zou nooit kunnen tippen aan de naturalistische weergave waarmee de oude Duitse acteur het publiek in vervoering bracht. Daarom werd door regisseur Erik Whien en dramaturg Rob Klinkenberg gekozen voor een meer abstracte en vergeestelijkte vorm, zoals we ook zien in de schilderkunst van Mark Rothko.

De uitgebeende benadering is meteen al te zien in het toneelbeeld met slechts een opgerold zwart plastic doek op de grond. Dat wordt opgetrokken, nadat de filosoof die die dag zijn eredoctoraat in zijn eigen huis in ontvangst zal nemen, eenmaal zijn plaats heeft ingenomen. Het plastic gaat zover omhoog dat het aan de onderkant tot aan zijn middel reikt waardoor zijn onderlichaam schaduwen naar voren werpt door het licht dat van achteren komt en dat heel subtiel bijna onmerkbaar van kracht toe en afneemt, als hebben we te maken met zonlicht dat door de ramen naar binnenvalt.

Den Hartogh draagt de tekst van Bernhard in de vertaling van Hans Bakx heel verrassend in zijn eentje voor. In het bijgaande programmaboekje wordt uitgelegd dat men tijdens de repetities steeds meer inzoomde op de gemoedstoestand van de filosoof en afzag van alles wat daar afbreuk aan deed: ‘Eigenlijk zijn we in het repetitieproces samen begonnen in zijn huis en zijn we nu bij zijn hoofd uitgekomen.’ Vandaar dat ook de rol van de vrouw die hem verzorgt geschrapt was. De wisselingen, die toch al sterk in de tekst zitten, maken deze zeer boeiend om te beluisteren, al moet het voor Den Hartogh een enorme krachttoer zijn om vijf kwartier lang de heen en weer vliegende gedachten van de filosoof te uiten, vòòr, tijdens en na het bezoek van het comité dat hem thuis bezoekt omdat hij in slechte gezondheid verkeert. 

Geen goed woord heeft de hoofdpersoon over voor de wereld waarin hij leeft. De mens is slecht en daar komt alle ellende uit voort. Zijn eigen bijdrage in de vorm van een traktaat tot verbetering van de wereld, dat zelfs door de aartsbisschop van Parijs de hemel in geprezen wordt, behelst een wel heel radicale oplossing voor de mensheid. De filosoof brengt zijn misantropische opvattingen met veel overdrijving naar voren waardoor er nog wel wat te lachen valt te midden van de ellende, maar tegelijk is de manier waarop hij de vrouw, die hem al twintig jaar verzorgt, van het kastje naar de muur stuurt, hemeltergend.

In de versie van Whien en Klinkenberg blijft er weinig over van de boze toon van de filosoof, zoals door Minetti gebezigd. Af en toe schmiert hij nog wat over een slechte ervaring tijdens een lezing in Trier, zijn afkeer van Zwitserland of over een pak dat hij die dag moet dragen, maar eigenlijk gebeurt ook dat zonder veel stemverheffing. Van de door Klinkenberg naar voren gebrachte omgekeerde meditatie, waarin de man alleen nog maar verder in zijn negatieve gedachten schiet, is daarmee ook weinig te merken. De voorstelling blijft hangen op het niveau van een hoorspel, ook al omdat we het gezicht van Den Hartogh niet duidelijk te zien krijgen en we ook de uitdrukking daarvan niet kunnen aflezen.

Deze minimalistische versie van De wereldverbeteraar mist, ondanks de indrukwekkende monoloog die Den Hartogh ten gehore brengt, door de gevolgde werkwijze de heftige toon die Bernhard en zijn alter ego Minetti in de voorstelling legden. Omdat er ook al weinig ontwikkeling in het stuk zelf zit, dat slechts een emotionele aanklacht tegen de mensheid is, waren de vijf kwartieren zeker genoeg om het uithoudingsvermogen niet verder op de proef te stellen. 

Vanavond is de première.

Hier mijn verslag van de inleiding van Loek Zonneveld over Thomas Bernhard.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten