Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



zondag 28 februari 2016

Recensie: Ik kom terug (2014), Adriaan van Dis


Harde confrontaties tussen moeder en zoon

Adriaan van Dis schreef in zijn omvangrijke oeuvre, dat begon met Nathan Sid, vooral over de relatie met zijn vader en weinig over zijn moeder, maar in zijn laatste en bekroonde roman Ik kom terug maakt hij dat helemaal goed door zich helemaal aan deze Marie te wijden. Tijdens de Zomergasten uitzending met Jan Leyers in 2012 vertelde hij al dat hij haar veelvuldig belde en aantekeningen maakte over haar leven. In Ik kom terug komen die uitgebreid terug.

Van Dis begint - na een eerste beeld van een kist uit Indië waarin zijn moeder haar schatten bewaart die ze niet wil prijsgeven - met een reis samen met haar naar de omgeving in Brabant waar ze is geboren, dichtbij de Belgische grens. Het is een heel gehannes om haar in de rolstoel te krijgen, maar ze komen op de dijk in contact met een oude pachter die hen meeneemt naar de boerderij waar ze geboren is en waar ze woonde tot ze de Indische officier Just ontmoette, die haar meenam naar Nederlands Indië. Over dat leven daar vertelt ze met horten en stoten in het rusthuis waar ze haar laatste levensdagen slijt. Haar zoon komt steeds vaker op bezoek en neemt later zelfs zijn intrek in een gastenkamer. De moeder en de zoon maakten afspraken over hun samenwerking. Hij wil haar een leven op papier geven, maar voor wat hoort wat. Hij zijn verhaal, zij een geschikt levenseinde in de vorm van een dodelijke pil toegebracht door een arts. Het worden harde confrontaties, over geld, de dood en de waarheid.  

Van Dis had het nooit gemakkelijk met haar. Hij refereert aan de geestelijke schoonmaak van het die ze na de oorlog in het repatriantenhuis in Bergen NH voorstond. Hij kon zich als nakomertje van drie halfzussen moeilijk onttrekken aan de luimen van de sterke, afstandelijke vrouw, die heilig in karma en reïncarnatie geloofde. Daarbij had hij ook nog te maken met een zwaar beschadigde militair, haar tweede man, wiens gekte in eerdere romans voldoende aan de orde kwam. Zijn moeder was volgens Van Dis van staal en het vereiste buskruit om een bres te slaan in haar verdediging. In zijn dromen komt het zelfs tot een gevecht dat zelfs fysieke vormen aanneemt.  

Het verhaal schiet heen en weer in de tijd al naargelang de pet van zijn moeder staat. Ze verzint, liegt, zwijgt en vertelt zweefverhalen, waardoor er een kat en muis gevecht om de herinnering ontstaat, dat soms wel eens een beetje veel wordt, draaierig maakt. Het leidt tot commentaren van de zoon zoals de keer dat hij zich afvraagt wanneer dat mens eindelijk eens doof wordt.

Schrijnend is het beeld van de jongen die, als was hij haar man, zijn moeder begeleidt naar een dure modezaak in het Gooi waar ze zijn gaan wonen na het verkrijgen van een erfenis. Hij moet haar helpen met het uitzoeken van kleding omdat ze kleurenblind is, maar dat niet wil bekennen. Een ander beeld dat blijft hangen is dat van de moeder die in haar kamer in het rusthuis aan de grote tafel zit te lezen met een bevlekt kussen voor haar buik omdat ze niet wil dat iemand haar vleesboom ziet. Helemaal erg is het dat de zoon op 65 jarige leeftijd rollen biskwie kapot stampt omdat voor zijn moeder alleen de duurste koek goed genoeg is. Het is zeer openhartig wat Van Dis laat zien, al moet hij zich wel herhaaldelijk inprenten dat hij eerlijk moet zijn.

Zijn leven wordt, net als de geschiedenis, een beweeglijk verhaal, zo heeft Van Dis van zijn eigen psychoanalyse geleerd. Een kind uit een beschadigend milieu kan niet anders dan daar de wrange vruchten van plukken. In plaats van slachtoffer wordt hij zelf ook een beetje dader en zijn vader gaat in omgekeerde richting. ‘Al blijven de feiten dezelfde, als het al feiten zijn, hij interpreteert ze anders.’

De stijl is al net zo levendig als de moeder zelf, op het pathetische af zoals we kennen van Van Dis, bijvoorbeeld als hij in zijn tuin zit voor zijn vertrek naar het rusthuis. ‘Ik ging op het bankje bij de vijver zitten en voelde haar ineens bij me staan. Ze duwde me opzij en plofte naast me neer. Haar gezicht verscheen tussen de waterlelies – een fantasie, ik wist het en toch liet ik het toe. Ik wou het zo graag, daar zitten met mijn moeder, schouder aan schouder en onszelf in het heldere water zien.’  
De emotie wordt gevangen in korte typeringen, zoals over de eerder genoemde kist die een kraakkist wordt genoemd, de felle kleding van de moeder die vergeleken wordt met oorlogstooi uit postordercatalogus of de zoon die zich tuinjongen van de dood noemt omdat hij de raad van zijn jongste zus opvolgt en zijn moeder op een aardbeiendieet zet dat onafwendbaar naar het einde moet voeren. De appel valt niet ver van de boom getuige de wisecracks van de moeder zoals over Indische tranen, de theevlekken die haar brieven van vroeger bevlekken.

Het tragikomische relaas sluit natuurlijk af met de kraakkist die leeggeruimd is net zoals de moeder alle andere herinneringen heeft weggedaan voor ze blut, maar trots stierf.
 
Hier de site van Van Dis met daarop volgens de disclaimer achterin het boek de lijst met zweefboeken van zijn moeder, al kon ik die niet vinden, hier mijn verslag van de uitzending van Zomergasten met Van Dis.



Geen opmerkingen:

Een reactie posten