Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



dinsdag 9 februari 2016

Loek Zonneveld over Thomas Bernhard, Toneelschuur, 8 februari 2016


Geen vrolijke, maar wel grappige schrijver die tegen heilige muurtjes schopt

In het kader van de programmaserie Eerste hulp bij kunst, dat zich over zes disciplines in Haarlem uitstrekt, spreekt toneelrecensent van de Groene Amsterdammer Loek Zonneveld over het leven en de opvattingen van Thomas Bernhard (1931-1989), dit omdat zijn toneelstuk De wereldverbeteraar eraan staat te komen onder regie van Erik Whien. In dit verband is ook Rob Klinkenberg, dramaturg van de voorstelling, aanwezig voor aanvullende informatie.  

Het is allereerst al verrassend dat Bernhard een halve Nederlander is, althans zo noemt Zonneveld hem, omdat Bernhard in een ziekenhuis in Heerlen te wereld kwam. Klinkenberg legt uit dat zijn moeder ongewenst zwanger was toen ze als dienstmeisje in Nederland werkte. Later woonden ze ook nog op een schip waardoor Bernhard altijd de indruk gaf dat hij een zeeman was. In 1937 verhuisde zijn familie naar Oostenrijk. Bernhard beschreef zijn herinneringen in Een kind, uitgegeven in de serie Privédomein.

Bernhard was vooral een bergbewoner en voelde hij zich het meest thuis in Oberbayern in de buurt van Salzburg, hoewel hij het gymnasium, dat hij na de oorlog aldaar bezocht, niet afmaakte. Hij ging door met een studie muziek en leed onder een zwakke gezondheid waardoor hij vaak in sanatoria verbleef. Een carrière als zanger zat er niet in, zodat Bernhard zich op de literatuur wierp, al vormen zijn toneelteksten een soort partituren met een taal die in cirkelredeneringen gaat en met controversiële inhoud zoals we ook kennen van zijn landgenoten Peter Handke en Elfriede Jelinek. Klinkenberg refereert aan een interview met Bernhard, die zijn ondervrager erop wijst dat hij altijd met zijn voet de maat aangeeft terwijl hij spreekt.

Zonneveld noemt Bernhard meer een roman- dan een toneelschrijver, omdat hij altijd lange monologen schrijft. Eerder schreef hij vijf romans waaronder Frost, dat in het Nederlands uitkwam als Vorst. Pas in 1970 schreef hij zijn eerste toneelstuk Ein fest für Boris. In 1973 zag Zonneveld voor het eerst een stuk van Bernhard onder de regie van de piepjonge regisseur Gerardjan Rijnders, De domkop en de gek geheten. Daarna kwam Baal met De wereldverbeteraar, Het jachtgezelschap en het politieke Voor het pensioen, alle gespeeld in een loods die het IJtunneltheater genoemd werd.  

Zonneveld toont een fragment van de voorstelling Minetti uit 1977, gespeeld door de oude Bernhard Minetti, die zich heel goed kon verstaan met de schrijver en diens teksten. Volgens Klinkenberg lijkt De wereldverbeteraar wel wat op Minetti, omdat daar ook iemand wacht, dit keer niet op een regisseur maar op een comité dat hem een eredoctoraat zal uitreiken vanwege zijn traktaat tot verbetering van de wereld. In de tussentijd raast de man als een gek over alles wat hem tegenstaat, door Klinkenberg een omgekeerde meditatie genoemd, al is de tirade tegelijkertijd ook humoristisch. De huidige voorstelling wordt minder anekdotisch, abstracter, waarbij het meer gaat om het vergeestelijken van de gedachte. Omdat de oude Minetti niet te overtreffen is, wordt zijn rol gespeeld door de 35 jarige Sanne den Hartogh.

Klinkenberg zegt dat Bernhard vanwege zijn zwakke gezondheid met de dood op zijn hielen leefde en dat dit ook resoneert in zijn werk. Anders dan de hoofdpersoon van De wereldverbeteraar durfde hij de dood wel in de ogen te kijken. Zijn taal is eenvoudig en glashelder, waarbij de sardonische humor overheerst. Zonneveld raadt aan Mijn prijzen te lezen waarin Bernhard commentaar geeft op alle prijzen die hij kreeg. Hij fulmineerde tegen het Oostenrijkse katholicisme dat mensen dom houdt. We zien grappige beelden van een interview tijdens zijn vakantie in Madrid, waarin hij zegt dat schrijvers niet te lang moeten nadenken over wat ze willen schrijven hun maar alleen dat schrijven wat echt nodig is. Een advies die de huidige generatie schrijvers en uitgevers zich mag aantrekken.  

Tot slot laat Zonneveld een fragment zien uit zijn zwanenzang Heldenplatz dat onder veel protest in 1988 in Wenen in première ging en over het nog steeds latente antisemitisme ging, iets wat nooit duidelijk genoeg kan worden verworpen, ook in onze tijd nog.  

Hier de bijeenkomst van vorig jaar, die toen over Tsjechov ging.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten