Het leven ontrafeld, maar slechts tot op zekere hoogte en in mindere mate
Hans Pool en Koos de Wilt vatten het sympathieke plan op om
eens de wereld over te reizen en te horen hoe men overal met de belangrijkste
menselijke thema’s omgaat. In elke aflevering staat een onderwerp centraal, net
als een of twee portretten van stellen uit Turkije, Kenia, Rusland, China,
Brazilië, Nederland en de Verenigde Staten, waar een single gevolgd wordt, Steffie (zie foto). De
gegevens uit de andere landen moeten een soort vergelijking mogelijk maken,
maar zijn daarvoor vaak te summier. Adriaan van Dis praat de fragmenten met protserige
volzinnen aan elkaar, die zo in een boek kunnen. Misschien bestaat dit ook wel.
De montage is helaas erg springerig. Dat was niet nodig want het idee was
boeiend, tenminste zo leek het aanvankelijk.
Dag 1: liefde
Na een lange voorbeschouwing van spreekstalmeester Adriaan
van Dis over de liefde die veel gezichten kent en een citaat van Nietzsche die beweert
dat de liefde de toestand is waarin de mens de dingen ziet zoals ze niet zijn,
zetten de documentairemakers twee stellen in de schijnwerpers. Kennedy uit Nairobi
heeft twee vrouwen, Rosie (38) en Phena (30) en de familie Taslan uit Istanbul,
bestaande uit Aliihsan (56) en Sahriban (44) met hun oudere kinderen Gizem (27)
en Gokhan (26). Sahriban zegt dat een vrouw mooi moet zijn om een man te
behagen en daarom doet de Turkse vrouw veel aan lichaamsverzorging. Over seks
werd thuis niet gepraat. Maagdelijkheid werd wel van belang geacht, voor een
bruid tenminste, niet voor een bruidegom. Ze werd al op jonge leeftijd door
haar man verleid en trouwde met hem. Omdat ze hard werkte, had ze weinig
contact met haar kinderen. Ze was zelf eigenlijk nog een kind in die tijd, zegt
ze. Verliefdheid maakt in de loop van de tijd plaats voor gewenning en liefde
voor steun, zegt ze. Ze zou graag willen dat haar dochter Gizem en haar zoon Gökhan
zouden trouwen. Aliishan zegt dat een jonge Turkse man voor seks naar de hoeren
moet.
Kennedy is opgegroeid in een sloppenwijk van Nairobi en
keert daar met de camera naar terug. Door de kleine behuizing was seks niet
iets om moeilijk over te doen. Vrouwen verdienen er hun geld mee. Zijn jongste
vrouw Phena kent hij al van jongs af aan. Ze heeft er moeite mee dat Rosie de
officiële vrouw van Ken is. Rosie leerde Ken op jonge leeftijd kennen en vindt
de huidige toestand niet gelukkig, maar het christelijk geloof geeft haar
kracht. Phena wordt seksueel door Ken goed bevredigd en zal daarom niet snel
bij hem weggaan. Polygamie is legaal in Kenia, net als in honderdvijftig andere
landen. Onderzoek heeft uitgewezen dat polygame mannen gezonder zijn en langer
leven. Ken heeft op het platteland een huis gebouwd met daarin een
ouderslaapkamer voor zijn meerdere moeders, want zijn vader was ook polygaam. Omdat
Rosie niet in het huis wil wonen, zal hij voor haar een ander huis bouwen.
Het Russische stel Denis en Maria houdt er een minder
bevlogen relatie op na. Hun verhouding is vooral gericht op het voortbrengen
van nageslacht. Maria zegt dat de relatie afgelopen is als Denis vreemdgaat. Ze
vindt het warme, maar ook koude leven boeiend. Pas in de volgende aflevering
zie ik dat ze een zoontje hebben. Anjoke is bezig met haar derde huwelijk en vindt
dat partner Maarten wat karakter betreft tussen haar eerdere echtgenoten in
zit. Maarten lag ook in een scheiding. Hij zegt dat geluk en verdriet tot zijn
verbazing in elkaar over kunnen lopen. Anjoke vindt openheid het belangrijkste
in een relatie. Een slecht geheugen helpt ook. De fysieke kant maakt een
relatie compleet. Ervaring kan het beste al jong worden opgedaan om latere
teleurstellingen te voorkomen.
Het getrouwde Chinese stel had hun eerste contact per sms. Hun
ouders hadden veel over hun verbintenis te zeggen, maar zelf ontwikkelden ze
een warme band, waarmee bedoeld is dat ze eerst veel ruzie hadden, zoals we in
de derde aflevering horen. Hij is vaak in Beijing. Het vertrouwen in elkaar is
groot, al is het scheidingscijfer hoog. Na de geboorte van hun zoon veranderde
hun verhouding, maar de intimiteit is toegenomen.
Het Braziliaanse stel Berberian vindt seksuele
aantrekkingskracht de basis van de relatie. Dircran, die een bouwbedrijf heeft,
heeft als slogan dat men van de ander moet houden zoals men van zichzelf houdt.
De teneur van het commentaar is nogal cynisch. Al zou de
romantische liefde een illusie zijn en alleen op sociale wetten en culturele
voorschriften gebaseerd zijn.
Dag 2: media
Het motto komt dit keer van Jean Baudriallard en luidt dat
we in een wereld leven met meer en meer informatie en minder betekenis. Dit zou
op zich voldoende moeten zijn maar Pool en De Wilt plakken er toch nog een
illustratie aan vast, die vooral op Moskou betrekking heeft waar de media
inmiddels een schijnwerkelijkheid aan het scheppen zijn. Tussendoor wijst Van
Dis op de commercialisering van het nieuws, die als een grote brij
gepresenteerd wordt waardoor belangrijke feiten bedolven raken. Hij stelt de
vraag over de betekenis van de journalist die ook zelf steeds meer bedolven
raakt onder een beleid waar elke diepgang aan ontbreekt. Terwijl politiek en
bedrijfsleven garen spinnen bij een tendentieuze berichtgeving, raakt, zoals we
zien in Rusland en de Verenigde Staten, de menselijke vrijheid in het geding.
De media lijken het publiek het idee te geven dat men op de goede weg zit, maar
dat kan best een valse voorspiegeling zijn.
Denis trekt er op uit met zijn camera maar de opdracht wordt
de redacteur van de neoliberale krant, waarvoor hij werkt, afgekeurd. Hij moet
de volgende keer naar de Doema om de vergadering op foto’s vast te leggen. Als
hij de deur uitgaat zegt Maria dat Denis onvoorspelbaar is, maar ook verrassend
uit de hoek kan komen. Zelf uit hij zich meer dan de eerste keer. Hij laat weten dat hij niet zoveel
vertrouwen in zijn taak heeft. Thuis lezen ze geen krant en Maria kijkt de
programma’s die ze zelf leuk vindt. Hij is groot geworden in de tijd van de
perestrojka en vindt dat er op het ogenblik meer censuur is dan in de
Sovjettijd. Gelukkig is er internet, maar veel mensen lijken niet meer
geïnteresseerd in het nieuws. Hij fotografeert omdat een mens iets moet doen.
In de Doema wordt een wet aangenomen, die effect kan hebben voor zijn werk bij
de krant. Hij zit in een mall en kijkt naar het winkelende publiek, maar kan
zich niet voorstellen dat kopen gelukkig maakt. Zelf heeft hij een aangeboren
afwijking aan de ogen die maakt dat hij vooral op zijn intuïtie fotografeert.
Als hij daarmee in de roos schiet, zoals een krantenfoto van zijn hand van de
vergadering van de Doema, kan hij zijn geluk niet op. Hij maakt voor zichzelf
ook foto’s met zijn telefoon en zet die op Instagram, volgens Van Dis iets wat
men gaat doen als de wereld te moeilijk wordt om mee om te gaan, maar volgens
Maria gaat het toch uiteindelijk om zingeving.
Inmiddels horen we ook de verschillende opvattingen elders
in de wereld. De blonde Steffie Nelson (Los Angeles, 47) die niets aan haar
seksleven doet, is journalist met hart en nieren. In New York miste ze de
creativiteit als ze een interview moest doen, maar in LA kan ze, hoewel de
geschreven pers in een verdomhoekje zit, meer haar eigen invulling aan haar
werk geven. De hoofdstroom van het nieuws wordt op hysterische wijze gebracht. Ze
wil niet meedoen aan deze trend, maar moet ook geld verdienen en daarom
concessies doen. Ze heeft laatst een boek geschreven dat meer impact dan een
artikel heeft.
Anjoke begint de dag met de krant en dat duurt vaak langer
dan ze dacht. Maarten zweert bij het achtuurjournaal en zou zich rot schrikken
als dat bezijden de waarheid zou zijn. De Chinees die Haomin heet, volgt het
nieuws en de achtergronden daarvan regelmatig, zijn vrouw vindt het nieuws ook
belangrijk. De Turk stelt zichzelf veel vragen waar hij natuurlijk graag een
antwoord op krijgt en zijn vrouw kijkt vooral naar buitenlandse zenders.
Kennedy zegt dat het nieuws in Kenia op het moment belangrijk is omdat het land
op een kruispunt staat.
Hij gelooft in geruchten naarmate hij die vaker hoort.
Dag 3: familie
Onder de vlag van Francois Marmontel die zich afvroeg waar
men beter kan zijn dan in de schoot van zijn gezin, werpen Pool en De Wilt, na
de nodige bespiegelingen over het lot dat mensen tot elkaar veroordeelt, een
blik op de gezinsomstandigheden in Zhouzhou, China en in mindere mate in
Brazilië. Haomin Sun kookt en praat ondertussen met zijn zoon Shibo. Als Lije
Shan thuiskomt gaan ze samen eten. Zelf werkt hij in Beijing. Zijn
verantwoordelijkheidsbesef is pas na de geboorte van zijn zoon toegenomen, iets
wat ook Dicran Berberian zegt over diens zoon Athos. Geld verdienen bleek toch
niet het belangrijkste. Zijn mooie, maar nogal steile vrouw zei hem eens de
wacht aan, toen hij het niet zo nauw met de relatie nam en daarna heeft hij
zich voor honderd procent op zijn gezin gericht. Steffie, die het met haar
ouderlijk gezin nooit zo getroffen heeft, is op haar beurt in LA blij met haar
chinhuahua.
Haomin zegt dat hij streng is tegen zijn zoon Shibo. Samen
buigen ze zich over de postzegelverzameling. Hij hoopt dat zijn zoon die later
voortzet, net zoals hij de levenswaarden overbrengt. In het weekend komt de
hele familie bij elkaar. Zijn eigen vader is met pensioen maar repareert nog
altijd fietsen en heeft de zorg voor zijn gehandicapte broer. Zijn moeder helpt
met de opvoeding, net als zijn schoonmoeder, dus ze hebben als tweeverdieners
nooit problemen met de verzorging. Haomin had meer kinderen gewild terwijl zijn
vrouw Lije tevreden is met één kind. Haomin heeft moeite om afscheid van zijn
zoon te nemen als hij naar Beijing gaat. Dan komen de ware gevoelens naar
boven, zegt hij. Hij heeft zelf het idee dat hij zijn zoon teleurstelt en voelt
zich daarover schuldig.
Van Dis sluit de aflevering af met de uitspraak dat familie
een verband is van afhankelijkheden die kunnen knellen, maar ook kracht geven.
Het geluk schuilt erin dat de plaats in het gezin gegeven is en dat die niet
bevochten hoeft te worden.
Dag 4: werk
Het Apeldoornse stel zit nog steeds klef op de bank, terwijl
Anjoke enthousiast vertelt over haar werk als gynaecologe. Veel is er niet over
te vertellen, behalve dan dat ze zegt dat ze geknipt is voor haar werk. Het
motto van Confusius is op haar van toepassing: Geef me werk dat bij me past en ik hoef nooit meer te werken. Over
het werk van Maarten horen we gek genoeg niets. De Chinees heeft ook niet
zoveel te melden. Alles wat hij zegt, hadden we al eerder gehoord en de
overigen voegden daar weinig aan toe, zodat het hoogdravende commentaar van Van
Dis nog sterker binnenkwam. Bloedt de serie doodt of biedt de godsdienst een
nieuwe impuls?
Dag 5: geloof
Het onderwerp geloof is op zich boeiender dan het thema werk,
al is de commentaarstem van Adriaan van Dis niet meer te pruimen. Temeer niet omdat
er steeds meer clichés uit zijn mond komen. Men had kunnen volstaan met het
citaat van Nicolaj Beraljev dat de mens ongeneeslijk is. De aandacht richt zich
dit keer op Steffie die geniet in Los Angeles, waar elke vorm van religie en
nieuwetijdsdenken wel ergens gepraktiseerd wordt. Yoga is de lijm die haar bij
elkaar houdt, zegt ze. Anders zinkt ze weg in depressie en ellende. Haar
boekproject Cosmic City sluit aan op het onderwerp, omdat daarin van alles wat
handig is uit oude religies wordt geïntegreerd en dat werpt weer een licht op
onvoorziene verbanden. Ze houdt zich ook bezig met tarot en geeft een etentje
aan goede vriendinnen die het beste met haar voorhebben. Rituelen, zoals rond
de winterwende ontbreken niet in haar new age wereld.
Wat de anderen betreft, wordt niet bepaald veel opmerkelijks
toegevoegd. In Kenia wedijveren islam en christendom met elkaar. Ken werd
opgevoed als zevendedagsadventist, bekeerde zich tot de islam, maar leerde ook
de goede kanten van het christendom kennen, dat wereldwijd nog steeds de
grootste religie is. De Nederlanders maken het bont met hun obligate
opmerkingen. Groter kan de geestelijke armoede niet zijn.
Dag 6: wonen
Rem Koolhaas heeft ooit de uitspraak gedaan dat architectuur
een gevaarlijk mengsel van macht en machteloosheid is en in deze documentaire komt
vooral het tweede naar voren. Zowel in Brasilia, dat op de tekentafel gemaakt
is door twee communistische architecten maar dat enorm uitgebreid is met satellietsteden,
als in Moskou waar de woontorens in braakliggend terrein de grond uitrijzen is
de menselijke maat ver te zoeken. Dicran die met zijn gezin in Brasilia woont,
vindt het erg dat het uiteindelijke idee van de nieuwe stad verloren is gegaan.
Drie generaties van zijn familie staat te kijken naar een maquette van de stad
en wijzen aan waar het mis is gegaan. Denis fotografeert de woonblokken en
vraagt zich af wat voor effect deze hebben op het leven en denken van mensen.
Hij is in ieder geval blij dat zij in het weekend naar de datsja kunnen waar
het leven aangenamer is dan in de wijk waar ze wonen sinds hun zoon Rada
geboren is.
Dag 7: ontspanning
Centraal staat de familie Taslan die in Istanbul woont, maar
de drukke stad een paar dagen verruilt voor het dorp waar ze vandaan komen. Het
leven in Istanbul is vol stress. Sahriban vertelt dat ze met een lening een
vrachtwagen gekocht hebben en dat haar man en zoon daar om beurten in rijden.
Ze heeft in de nacht nooit rust omdat haar zoon dan op de weg zit. Aliihsan
heeft het in zijn geboortedorp beter naar zijn zin dan zijn vrouw die met het
leven daar niet zo goed uit de voeten kan, net als Gizem trouwens. Gokhan gaat
met zijn vader mee op jacht. Als ze eenmaal terug zijn in de stad zegt Aliihsan
dat de kinderen zich daar vrijer voelen maar dat komt ook omdat hij de stress
op zich neemt.
Het Nederlandse stel gaat juist naar Istanbul toe. Het is
voor het eerst dat ik Maarten in beweging zie. Anjoke heeft een dag nodig om de
druk van zich af te laten glijden, maar vraagt zich al gauw weer af waar ze het
allemaal voor doet en of ze haar tijd niet beter zou kunnen besteden. Een beter
voorbeeld van de altijd maar bezig zijnde westerse mens kan ze niet geven.
In onze vrije tijd onthullen we wat voor soort mensen we
zijn, aldus Ovidius. Aan het eind van de uitzending haalt Van Dis deze
uitspraak aan. Hij verbindt daaraan de uitspraak dat dit niet altijd positief
is en om een zorgvuldig beheer van de vrije tijd vraagt. De conclusie is kortom
niet vrolijk. Het is maar slecht gesteld met de wereld, zo maken de zeven
portretten in zeven dagen duidelijk. In ieder geval is de formule, waarmee het
programma gemaakt is, te weinig specifiek. Vooral de uitzending over werk was
een aanfluiting en daarna bleef het te oppervlakkig en te vrijblijvend. De hele
wereld in een kleine zeven uur beschrijven blijkt een onmogelijke opgave te zijn.
Hier
meer informatie op de site van de VPRO met daarop onder andere korte portretten
van de geïnterviewden.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten