Bronja Prazdny over Verloren taal, Nooit meer slapen, VPRO-radio, 9 januari 2016

Helende zoektocht naar een over de wereld verspreide familie

Journaliste en schrijfster Bronja Prazdny schreef het boek Verloren taal dat goed gekarakteriseerd wordt door de ondertitel Zoektocht naar mijn familie. Ze is zelf geboren in Groningen, maar haar familie leeft in Tsjechië, Engeland, Israël en in de Verenigde Staten. Om meer over hen aan de weten te komen, interviewde ze om te beginnen langdurig haar moeder, die net als haar vader in de jaren zestig uit Tsjecho-Slowakije kwam. Ester Naomi Perquin probeert meer over haar zoektocht aan de weet te komen en dat valt nog niet mee, want Prazdny is geen gemakkelijke prater.

Perquin zegt dat het boek moeilijk samen te vatten is, maar pakt er één element uit, namelijk haar grootvader, die naar voren komt als een bijzondere man, die veel had meegemaakt.

Prazdny noemt hem bevlogen. Als kind kon ze hem niet verstaan omdat hij geen Nederlands sprak en zij niet een van de vele talen die hij wel sprak. Hij was eerst voor de nazi’s gevlucht en later voor de communisten en vond een wijkplaats in Engeland. Hij werd in Duinkerken gelegerd waar de angst van hem afviel. Zijn avontuurlijke leven liet wel zijn sporen na, want toen zij eens met hem een de graven van collega’s bezocht bleek dat hij een fantast was, al werd niet helemaal duidelijk wat Prazdny daarmee bedoelde. Zij herkent zijn theatraliteit en voelt daardoor een sterke band met hem.

Perquin vraagt begint over de stamboom van Prazdny, waar zij ergens onderaan bungelt en vraagt wanneer ze besloot zich in haar familie te gaan verdiepen.

Prazdny vertelt dat ze eerder nooit over haar familie nadacht. Ze woonde met haar moeder, haar stiefvader en later ook haar halfbroer in Groningen en haar familie was niet in beeld, maar nadat haar jongste kind naar de crèche ging, kreeg ze tijd om op onderzoek te gaan. Dat begon vijf jaar geleden met een zeer uitgebreid interview van haar moeder in haar lichte yoga kamer. Hoewel dat pijnlijk was vanwege de wonden die het openreet over haar ongelukkige jeugd in Praag, leidde het toch tot meer openheid. Haar moeder vond haar boek, dat ze als eerste in twee dagen uitlas, in ieder geval mooi.

Perquin wil weten wat Prazdny van het resultaat verwachtte.

Prazdny zegt dat ze persoonlijk meer duidelijkheid wilde krijgen over haar verleden, maar dat ze ook wilde dat anderen daardoor meer zouden begrijpen van het worstelen met identiteit. Die worsteling speelde zich voor haar af op het gebied van de taal, het thuisland en de religie. Wat het eerste betreft, verwierp ze het Tsjechisch op het moment dat haar vader op haar derde het gezin verliet en naar de Verenigde Staten ging. Ze werd afgesneden van haar thuisland dat na de Tweede Wereldoorlog achter het ijzeren gordijn verdween en tenslotte was ook de band met het jodendom verloren gegaan, maar dat gebeurde al eerder, al voor de oorlog. De Shoah sneed de band met de geschiedenis door, haar moeder werd gedoopt en cultureel herinnerde niets meer aan hun oude religie.

Perquin spreekt van een spannend evenwicht tussen het persoonlijke en het journalistieke in Verloren taal en voelde zich soms een voyeur.

Prazdny vertelt dat de oorspronkelijke versie tweemaal zo dik was en dat ze veel van haar persoonlijke verhalen eruit haalde. Het boek is niet bedoeld als familiedomein of voor het familiearchief maar haar zoons zullen het later natuurlijk wel lezen. Voor haar was het schrijven helend, een cirkel die ronder werd, een helende tocht.   

Prazdny schreef eerder Vrouwen met autisme: dertien portretten in beeld en woord (2015).

Dat bracht me op een verband met de ongemakkelijkheid van Perquin. Autisten missen vaak een gevoel voor wat passend is.