Mooi betoog over kunst en engagement mist richting
Een beschouwing over de verhouding tussen kunst en
engagement, dat nog altijd het onderwerp van mijn blog vormt, kan ik moeilijk laten
liggen. Dit kan zeker niet als de bijdrage komt van de hand van de gerenommeerde
filosoof Maarten Doorman, die laatst nog bij monde van Joep van der Geest zijn
cultuurkritiek op krachtige wijze in de voorstelling Raarrr op het toneel verwoordde. Het gaat in de kunst kortgezegd
niet om een raadsel met een oplossing maar om een oplossing met een raadsel. Toch
valt zijn doordenking in een betoog dat fraai opgezet wordt, tegen. Dit komt
denk ik omdat hij binnen het kader van de kunst gevangen blijft. Zijn vele
beschrijvingen van kunstuitingen tijdens Documenta en de Biënnale ontnemen het
zicht op de bevrijding van de mens uit de klauwen van een systeem dat hem ten onrechte
gevangen houdt.
De provocerende werkwijze van Doorman verschilt weinig van
de door hem niet zo geapprecieerde provocatieve kunst, al vindt hij de acties van
Pussy Riot of Ai Wei Wei wel van
onschatbare waarde om de vrijheid een stem te geven. Zijn
gedachten over kunst en engagement zitten tussen twee provocaties gevat. De een
gaat over het Rijksmuseum dat volgens Doorman moet worden opgedoekt en anders verplaatst
omdat de kijk naar achteren ons het zicht op de toekomst ontneemt, de ander
gaat over de navel van Daphne, een beeld dat op het eind van het betoog om de
hoek komt kijken en in verband staat met het scheppen zonder gehinderd te
worden door de grillen van de markt of door overheidsbemoeienis, maar die de
lezer wel een boek lang hinderlijk in het oog treft, temeer omdat de focus
lager ligt.
Hoofdpunt van mijn kritiek is de geringe aandacht die
Doorman tenslotte heeft voor zaken als reclame en koopwaar. Er valt denk ik een
andere inschatting te maken van de overheersende macht die de commercie op de
kunst en dus ook het maatschappelijk leven heeft. Subversieve kunstuitingen
worden gemakkelijk geabsorbeerd door de maatschappelijke orde. Goed betaalde
reclamemakers zijn de hele dag bezig om de hoofden van de bevolking te vol te
stoppen met leugenachtige en vaak domme boodschappen. Het is tenenkrommend om
weer een mooie aria of een schilderij door hen verkracht te zien worden. Dat is
nou echt een aantasting van de vrijheid van meningsuiting. Als dit soort geweld
stand houdt, zal er nooit iets veranderen. Men kan daarmee niet anders dan de
poten van ons economisch systeem doorzagen. De halfslachtige oplossing die
Doorman met veel mitsen en maren aandraagt brengt ons niet verder.
Die komt na een verdienstelijke historische schets over de
oorsprong van de autonome kunst die een muur tussen de wereld en de kunst zette
en daarmee kritiek op die wereld mogelijk maakte. Daarin komt Doorman al met een
glimp van een oplossing door een korte bespreking van de filosofen Kant en
Schiller, die esthetiek en ethiek niet als tegenstelling zien maar van
zienswijzen die in elkaar kunnen doorlopen. Het uiteindelijke antwoord van Doorman
biedt slechts veel vaagheid en lijkt, geheel in lijn met de huidige
maatschappelijke praktijk van boeken uitgeven in een moordend tempo, de opmaat te
zijn voor een nieuw werkje met een aansluitend thema.
De richting van verandering moet gaan in vergroting van de
mate van vrijheid die de mens toekomt en die door het recht op een basisinkomen
moet worden gegarandeerd. De door Doorman voorgestane autonomie van de kunst,
die sinds de romantiek in zwang kwam, zou daardoor ook autonomie voor kunstenaars
en vele anderen kunnen betekenen. Joseph Beuys, die hierover sprak terwijl hij
zijn aardappelen schilde, is in dit opzicht een lichtend voorbeeld. Gelukkig
moet ook Doorman weinig hebben van sociaal realisme of kunst bedoeld in
buurtprojecten, al kan dat laatste denk ik in sociaal opzicht een belangrijke
rol spelen. Alleen maatschappelijke actie kan de gewenste verandering tot stand
te brengen, maar de kunstensector, die de verbeelding leidt en vormgeeft, speelt
daar wel een belangrijke rol in.
Hier
mijn bespreking van de voorstelling Raarrr,
hier
die van de documentaire Ai Wei Wei: The
fake case uit 2013,
hier die van Pussy Riot – a punk
prayer uit hetzelfde jaar.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten