Recensie: Altijd vrolijk (2015), Anke Kranendonk

Jonge vrouw op zoek naar zichzelf

Het is altijd boeiend een roman om te lezen over de kwalijke aspecten van het geloof, omdat het inzicht geeft in de schadelijke inwerking van opgedrongen ideeën. Daarnaast laat het de vaak moeilijke weg zien die men moet gaan voor men, zo dat al mogelijk is, het verleden achter zich kan laten. Dat dit ook geldt voor een vrolijk geloof als dat van de Pinkstergemeente, toont Anke Kranendonk aan in haar literaire debuut Altijd vrolijk. De levensweg van hoofdpersoon Aaf van Pommeren is bezaaid met voorschriften en regels. In haar hoofd vreest ze de wederkomst van Jezus, die als een dief in de nacht kan komen en verkeerd gedrag meteen kan afstraffen. Op elk moment, dus ook als ze in de disco een slokje drank neemt, moet Aaf voorbereid zijn op de ontmoeting met haar schepper. Dit soort doemgedachten maken het leven van Aaf tot een hel, waar ze met veel innerlijke kracht en geholpen door haar zwemtalent, langzaam uit weet te komen.

Al in het begin van de roman zwemt ze dat het een lust is in het meer achter de ouderlijke woning in een plaats in het midden van het land. Haar vader is net zo’n waterrat en samen beleven ze veel genoegen in het water. Dit verandert als de ouders zich laten bekeren tot de Pinkergemeente, die een persoonlijker betrokkenheid vraagt dan het gereformeerde geloof, hetgeen naast voordelen ook nadelen heeft. De vader maakt al gauw carrière binnen de geloofskring en keurt het af dat Aaf haar zwemtalent verder ontwikkelt, zoals de zwembaddirecteur graag wil. Alles wat afhoudt van God is immers overbodig. Dat ze de dochter van een voorganger is, maakt het leven er niet gemakkelijker op, al kan het gezin nog wel stiekem genieten van het verorberen van een doosje bonbons. Er komt wat meer ruimte voor Aaf als ze naar de sportacademie in Amsterdam en dan ook op kamers gaat, maar daarmee komt ze ook meer tussen twee vuren te zitten. Een vriend van de wereld is immers een vijand van God, zoals ze ingeprent heeft gekregen. Haar ruimte om te groeien wordt ingeperkt, met als gevolg dat Aaf met veel schade en schande levenswijs moet worden.

Kranendonk volgt de levensgang van haar alter ego met veel compassie maar gelukkig ook met veel humor. Het anekdotisch gehalte van de gebeurtenissen is hoog, de geschetste figuren kleurrijk, zoals de wankele Mira die in het gezin wordt opgenomen, net als de homoseksuele Glenn die vervolgens toch met eem vrouw trouwt om bij de Heilige Evangelie-gemeente te horen. De ontwikkeling van Aaf wordt in dialogen getoond, waardoor de lezer direct betrokken is bij de problemen die zij ondervindt. Anderzijds neemt Kranendonk afstand door de roman in de derde persoon te schrijven. Soms doet dat wat geforceerd aan, omdat de lezer heel erg vanuit het perspectief van Aaf leest, maar over het algemeen pakt de constructie goed uit. De gebeurtenissen tijdens de diensten in het huis van het gezin, de tweespalt in de geloofskring, de aanpassing van Aaf aan haar vriendinnen van de sportacademie, maar vooral haar seksuele contacten worden invoelbaar en beeldend beschreven. Aaf blijft kritisch, bijvoorbeeld als haar overbelaste moeder uit Mattheus voorleest, die stelt dat de haren van de mens geteld zijn:

‘Wat een organisatie, dacht Aaf. Hij telt werkelijk alle haren van de mensen, of alleen van de mensen die bekeerd zijn?’

Anderzijds is ze nog te jong om zich weerbaar op te stellen en loyaal tegenover haar ouders. Vaak stremt mogelijke kritiek op de gang van zaken al in haar strot.    

De spottende titel Altijd vrolijk maakt geheel waar in welke bochten een mens zich moet wringen om los te komen van een geloof dat een groot gevaar voor de eigenheid vormt. De diensten in het huis van het gezin vergen, niet alleen op huishoudelijk maar ook op geestelijk gebied veel van de moeder, die schippert tussen ratio en gevoel en dan ook glansloos haar levenseinde slijt. Het is de verdienste van Kranendonk om een leven te schetsen dat bijna ook door het geloof vermorzeld wordt, maar dat toch weer boven komt.