De kleine oorlog van boer Kok (2015), documentaire van Huib Schoonhoven en Karen Kuiper

Zogenaamde rationaliteit treft goed boerend gezin in het hart

Ik ben weer terug bij waar ik gebleven was en waar ik vandaan kom, een kind van de boerderij, waar het leven zijn gewone gang kon gaan:  de koeien zuchtend in de winter in de stal en de zomers gelukkig in de weilanden die zich tot de horizon uitstrekten. Waarin elke boer nog een biologische boer was, onaangetast door het grootschalige denken dat vanuit Brussel een schaduw over het boerenleven trok.

De teloorgang van de boerenstand door dit soort ontwikkelingen, zoals geschetst in Franstalige documentaires als La terre amoureuse (2012) en in Les fils de la terre (2011), kreeg een Nederlandse pendant in De kleine oorlog van boer Kok. De documentaire uit 2015 is een geactualiseerde versie van die uit 2009 over het boerengezin Kok uit Hoogland, dat zwaar werd tegengewerkt door de gemeente Apeldoorn, die graag huizen wilde bouwen op hun weidegrond, maar daarover met de familie geen akkoord bereikte. In de documentaire krijgen we niet te horen hoe de onderhandelingen daarover gevoerd zijn, maar uit het vervolg blijkt wel dat de partijen zich behoorlijk hadden ingegraven.

De sympathie ligt bij boer Herman en zijn zoons Wim en Jos, die een biologische bedrijfsvoering uitoefenen en zonder krachtvoer en kunstmest een hoogwaardig zuivelproduct inclusief omega 3 vetzuren leveren. Dat brengt hen tegelijk in de problemen want de Nederlandse wet en regelgeving is niet flexibel genoeg om uitzonderingen in het beleid toe te staan. Het is treurig dat mensen, die de koe nog als een dier zien dat hoorns heeft en geen oormerken en dat geen productieobject is, gestraft worden door een volkomen rigide systeem.

De nieuwe mestwet uit 1994 vormde een blokkade om hun eigen manier van werken voort te zetten. De mest moest vanwege de uitstoot van schadelijke stoffen in de grond geïnjecteerd in plaats van over het land gespoten. Lang sleepte het conflict hierover met het ministerie. Dan was er ook nog de ruiming van kippen vanwege de vogelpest in 2003. De zoons zijn hels en vloeken tegen de ME die op de weg staat opgesteld. De vader huilt over de kippen die door de ruimers vergeten zijn en die bij een gastgezin worden ondergebracht. Het vormt het begin van een periode van ontregeling in het gezin die door de documentairemakers fraai in beeld wordt gebracht. De wanhoop van moeder Martha druipt bijna van het scherm, de woede en de machteloosheid van Herman en zijn zoon zijn er niet minder om. Dieptepunt is wel dat Wim wordt opgepakt, zogenaamd vanwege doodslag van een agent, als hij met zijn vader verhaal gaat halen bij de juridische medewerker van de gemeente. Na tien dagen wordt hij vrijgelaten maar het duurt nog drie jaar voordat hij in hoger beroep wordt vrijgesproken, zegt de commentaarstem van Kees Vlaanderen.

Veelzeggend voor het gemangel van het gezin is een fragment midden in de uitzending dat ook al in het begin wordt vertoond, waarin Jos komt aangelopen met een krant met een artikel van een boer die op een strootje kauwt. Zoiets kan helemaal niet meer, zegt hij met verstikte stem. De tijd waarin de boer gelijk God uitkeek over zijn werk en zag dat het goed was, ligt achter ons. Het is des te opvallender dat Veerman, de toenmalige minister van Landbouw, tijdens een bezoek aan het bedrijf om zich op de hoogte te stellen van de problemen die men met de mestwet heeft, een strootje uit een baal trekt en dat in zijn mond steekt. Tijdens de koffie na de rondgang over het bedrijf pocht hij erover dat hij zelf ook een boerenzoon is en spreekt Herman moed in, al wordt een convenant uit angst voor gezichtsverlies door medewerkers van het ministerie lang getraineerd. Het tekent de onmacht van de mens die onderdeel is geworden van een systeem en daar niet meer onderuit kan, hoe graag men dat ook zou willen. Jos zelf besloot vanwege alle problemen naar Frankrijk uit te wijken en had het daar, zo zegt hij in de nieuwste versie, zo zwaar dat hij niet eens tijd had om een strootje in zijn mond te steken. Hoewel Jos zegt dat de Fransen zich tenminste niet zo druk maken over de manier van bemesting van het land, moet de steeds meer aangehaalde wetgeving overal in de Europese Unie hem ook beknellen.   

Het was in ieder geval een genoegdoening dat Herman de mest tenslotte weer mocht uitrijden. De opluchting daarover kan echter niet alle daaraan voorafgaande leed doen vergeten. Het is te absurd voor woorden dat iemand die een beter product levert dan zijn collega’s hiervoor gestraft in plaats van beloond wordt. Het tekent de irrationaliteit van het zogenaamde rationele systeem, zoals nu weer te zien is bij de afschaffing van de melkquota.  

In X jaar na dato praat Chris Kijne na met Herman en Martha en met de documentairemakers en horen we dat het ministerie de zaak rond de mest nog steeds traineert maar dat de strijd doorgaat. Totdat de bio-industrie is afgeschaft en elke boer weer biologisch boert wat mij betreft.   

 

Hier de trailer, hier mijn bespreking van La terre amoureuse, hier die van Les fils de la terre.