Persoonlijke tegenslag leidt niet tot defaitistische houding
Het onderwerp van de documentaire The man who saved the world van Peter
Anthony deed me sterk denken aan van Dr.
Strangelove van Stanley Kubric uit 1964. Het is alsof de werkelijkheid de
fictie inhaalt. De gebeurtenis in de nacht van 25 op 26 september 1983, waarin de
Russische luitenant Stanislav Petrov voorkwam dat men reageerde op het bericht
dat er vijf Amerikaanse nucleaire raketten in aantocht waren - een gebeurtenis die
het einde van de wereld zou betekenen - past precies in de opzet van Kubric
maar dan vanuit het Russisch perspectief gezien. Zelfs de dronken
hogergeplaatste die Petrov opbelt voor raad maar die niet lastig gevallen wil
worden, komt in Dr. Strangelove voor als de dronken partijvoorzitter, die door
Roosevelt gerustgesteld en bij de les gehouden moet worden. Vanwege het
werkelijkheidskarakter is The man who
saved the world nog indringender dan de toch al indringende anti
oorlogsfilm van Kubric. Het feit dat de grootmachten Verenigde Staten en
Rusland nog steeds – of: weer - lijnrecht tegenover staan, maakt dat een
herhaling van zo’n incident niet is uitgesloten. Petrov zelf denkt dat het
onvermijdelijk is dat eens de knop wordt ingedrukt.
Anthony heeft dit gegeven uitgewerkt tot een fascinerende
documentaire waarin allerlei werkelijkheidslagen naast en door elkaar voorkomen:
een terugblik op de spannende nacht in september 1983, de liefde van Petrov voor
zijn zieke vrouw Raja, zijn verloedering na haar dood in een buitenwijk van Moskou,
zijn reis naar de Verenigde Staten met tolk Galia en de verzoening met zijn moeder
die hem als kind verstoten had en zelfs niet wist van zijn heldendaad. Het
motto van Marcus: Want wat baat het een
mens om de hele wereld te winnen en zijn ziel te verliezen? is van
toepassing op het sterke geweten van Stanislav Petrov die tegen de instructies
in weigerde om de wereld naar de knoppen te laten gaan, al werd hem dit, volgens
de reconstructie, ook ingegeven door zijn liefde voor Raja.
Zijn beslissing in september 1983 heeft hem weinig voorspoed
gebracht. Na de dood van zijn vrouw in 1997 raakt hij steeds meer in het slop. Een
Amerikaanse journalist die langs komt in zijn armoedige Russische tweekamerflat
om hem te polsen over de mogelijkheid om als beloning voor zijn heldendaad naar
de Verenigde Staten en de Verenigde Naties te komen, ziet de puinhoop waarin
hij leeft. Er ontstaat zelfs ruzie als de journalist persoonlijke vragen over
zijn familie stelt. Verder dan dat zijn ouders hem aan het leger hebben
gegeven, wil Petrov niet gaan. Hij heeft toch al weinig op met journalisten.
Desondanks gaat hij toch naar de Verenigde Staten: geld en een ontmoeting met
Robert de Niro en Kevin Costner halen hem over. Tolk Galia begeleidt hem maar
heeft het niet gemakkelijk met de driftkikker. Verdere vragen over zijn familie
worden door hem al snel de grond ingeboord. Ze weet hem nog wel te verleiden
tot de uitspraak dat zijn jongere broer de lieveling was van zijn verder
harteloze moeder, die hem de dag na de begrafenis van Raja opzocht, maar al
gauw weer vertrok om niets meer van zich te laten horen. Petrov mompelt tegen
Galia dat vrouwen nog eens zijn ondergang zullen betekenen.
Tijdens een bezoek aan een silo in Dakota waar ballistische nucleaire
raketten startklaar staan, wordt Petrov boos op de dienstdoende militair die uitleg
geeft over het nut van deze gruwelijke wapens. Hij verwijt de man dat hij denkt
dat de Sovjet Unie agressieve bedoelingen had, want het was juist Reagan die
het vuurtje opstookte door de Sovjet-Unie het rijk van het kwaad te noemen. Kevin
Costner is duidelijk onder de indruk over de gevolgen die een verkeerde
beslissing van Petrov voor de wereld had kunnen hebben. Het is natuurlijk onvoorstelbaar
wat er bijna gebeurd is. Het zou ons moeten alarmeren over de toestand in de
wereld, waarin zoiets nog steeds mogelijk is. Het was prachtig om, op de vraag
van Costner hoe de wereld veilig te maken, van Petrov te horen dat men het
verleden moet vergeten en als broeders moet gaan leven. Het was indrukwekkend
te zien hoe hij, na veelvuldig aandringen van Galia, zelf het voorbeeld geeft. Het
toont ook aan dat persoonlijke tegenslag nog niet tot een defaitistische
houding hoeft te leiden. Wie weet leren we de vijandbeelden van ons af te
schudden voor het te laat is.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten