Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



dinsdag 1 september 2015

Damiaan Denys, VPRO Zomergasten, 30 augustus 2015



Angst als voorwaarde voor vrijheid

Hoogleraar psychiatrie, filosoof en theatermaker Damiaan Denys is de laatste zomergast van het seizoen 2015, dat voor mij niet langer had mogen duren. De inbreng van gastheer Wilfried de Jong was dermate onder de maat, dat ik zijn kop nauwelijks meer kon zien. In het gesprek met Denys kwam hij weer tot tenenkrommende vragen. Het begon er al mee dat hij zich, voordat hij de eerste vraag stelde, op zijn achterhoofd krabde. Wat wilde hij wegwerken? Zijn onzekerheid, zijn schaamte, zijn onvermogen om het gesprek aan te gaan over de krochten van de menselijke ziel? Het was dat Denys heel vriendelijk bleef en op de wijze van een docent zijn niet al te slimme leerling toesprak, waardoor de uitzending niet voor de gebruikelijke drie uur strandde.

Denys had een aantal filmfragmenten uitgekozen en begon met The silence of the lambs (Jonathan Demme, 1991) waarin een collega aan het woord komt over psychiatrie. Hij zit in de gevangenis en voert een gesprek met een FBI agente die hij messcherp ontleedt. Volgens Denys gaat het in de psychiatrie om een kernachtige diagnostiek in relatie tot geestelijke gezondheid. Om te bepalen wat een gezond mens is, hebben we de filosofie nodig. Als het gaat om waarden als gezondheid, gelukkig of goedheid, kiest Denys voor gezondheid.

Hierna volgt een fragment uit Een schitterend ongeluk uit 1993 met neuroloog Oliver Sacks die op deze dag overleed. Hij vertelt daarin over zijn angst voor de dood na een motorongeluk rond de poolcirkel. De 48-jarige Denys zegt dat niet bang zijn de beste manier is om te leven en dat Sacks met zijn beschrijving van neurologische aandoeningen een grote bijdrage aan de wetenschap leverde. Hij waardeert ook de dankbaarheid ten opzichte van het leven die Sacks aan het eind van zijn bestaan uitsprak. Zelf werd hij op zijn 45ste geconfronteerd met de eindigheid van het leven.

Een fragment over IDS, het Irrational Disbelief Syndrom, brengt Denys op het feilen van de marktwerking in de psychiatrie, omdat lijden geen grens kent en oneindig is. Behalve tegen marktwerking is hij ook tegen de zelfregulering die ook huisartsen belemmert in het contact met de patiënt. Denys bepleit het herstel van vertrouwen in de persoon op de werkvloer.

Psycho-analyticus Jaques Lacan zegt tijdens een lezing in Leuven in 1972 dat de dood leven doet en wordt in de rede gevallen door een verwarde student. Denys begreep pas later in zijn studie dat het Lacan niet om het begrijpen ging maar om de ruimte tussen de woorden die niet uitgedrukt kan worden. Het ontbrekende is bepalend in ons leven. Daarom is het belangrijk open te staan voor de betekenissen die onder datgene liggen dat uitgedrukt wordt. Denys verwijst naar de man die vorig jaar het NOS Journaal lam legde. We zijn tegenwoordig te bang om nog een dialoog te voeren, maar komen meteen met een overkill aan geweld op iemand af.

Grappig is een fragment uit de Vlaamse televisieserie Eigen kweek uit 2013 waarin een zoon van een boer aan een allochtone vrouw uitlegt hoe ze een auto dient te besturen. Dat lijkt heel erg op de manier waarop men vrijt. De scène eindigt dan ook met zoenen. Voor Denys, die al achttien jaar in Barneveld woont, zegt de serie veel over de onbeholpen maar oorspronkelijke West Vlaamse identiteit. Zijn school in Kortrijk bevond zich op de plaats waar de Gulden Sporenslag begon en sterkte hem in de illusie dat onoverwinnelijkheid in het leven belangrijk is. Amsterdam stond symbool voor de internationale cultuur. Een scène uit Turks Fruit (Paul Verhoeven, 1973) waarin de pas getrouwde Eric met Olga achterop een winkel binnen fietst, verbeeldde dit. Holland stond voor lef. Denys vertelt over het gebrek aan hekken langs het water maar wel de noodzaak om een zwemdiploma te halen. Inmiddels is men veel angstiger geworden. De media zouden volgens hem betere voorlichting moeten geven, waardoor men minder snel in de angst schiet.

Little Albert (1920) gaat over een psychologisch experiment van John Watson naar conditionering. Baby Albert wordt pas bang van een rat als hij daarbij een metalen geluid hoort. Het toont aan dat angst aangeleerd is. De verhouding tussen geest en hersenen is een belangrijk onderwerp in de neurowetenschappen. Een patiënte uit het AMC met een dwangstoornis filmt zichzelf de hele dag om erger te voorkomen. Denys behandelt de stoornis met medicatie of gedragstherapie. Dit laatste kan met exposure of met response preventie. In het eerste geval stelt men de patiënt bloot aan de angst, in het tweede geval verhindert men de dwanghandeling. Jezelf te verliezen zonder jezelf te verliezen zoals de zwarte muzikant Sonny Boy Williamson in 1964 laat zien, vormt een tegenhanger van de dwangstoornis.

Brave bull (1963) toont een stier die elektrodes in de hersenen ingebracht krijgt, waardoor zijn agressie gereguleerd kan worden. Het was een voorloper van de Deep Brain Stimulation (DBS) die door Denys wordt uitgevoerd bij personen met een zware angststoornis. Het BBC programma Horizon uit 2015 toont een portret van de Nederlandse Nanda die aldus wordt behandeld. Volgens Denys moet ze nog wel een paar maanden gedragstherapie volgen om of te komen van de vermijdingspatronen die ze in haar leven ontwikkeld heeft. Denys komt terug op het onderscheid tussen geest en hersenen en stelt dat Nanda iemand was die geheel door haar hersenen werd bestuurd en dat het met dit soort behandeling gaat om het verbeteren van de gezondheid van de patiënt en niet om diens geluk, maar dat zal wel met de vergoeding van de verzekeraars te maken hebben, denk ik zelf.

In de sf film Blade runner (Ridley Scott, 1982) komt het onderscheid tussen mens en robot ter sprake. Denys is tegen enhancement, zoals verbeteringen van de mens in het Engels genoemd worden. De mens is volgens hem volmaakt in zijn onvolmaaktheid, al zou De Jong graag een DBS ondergaan om beter gitaar te leren spelen. Denys vreest dat de druk van biotechnologische verbeteringen zal toenemen. De ethiek hobbelt daar altijd achteraan.

Grappig is een fragment uit 1964 waarin Britse soldaten LSD krijgen toegediend om hun gevechtskracht te verbeteren. In plaats van oorlogszuchtiger te worden, krijgen ze de slappe lach en gaan ze doelloos terug naar de basis. Voor Denys zegt dit veel over het belachelijke concept van oorlog.

De Jong begint na vele domme vragen die ik achterwege gelaten heb om de rode draad niet te verliezen, over diens hypochondrie. Denys wijt dat vooral aan zijn vrouw die huisarts is, maar ontkent verder niet dat ze daarin gelijk heeft. Hij vertelt wel over zijn angst voor ambtenaren en voor het op schrift stellen van zijn gedachten omdat die dan zo definitief zijn.        

John Cleese persifleert in 2008 in All about the brain het geven van een lezing over de hersenen. Denys bevestigt dat men soms niet weet waarover men praat. Veel termen - zoals hyperactiviteit - hebben geen werkelijke inhoud. In het theater kan hij tenminste de waarheid over de huidige angstcultuur zeggen. Angst treedt volgens Denys op als men zich buiten de gebaande kaders beweegt, maar zonder angst komt men nooit tot vrijheid. De film Apocalypse now (Francis Ford Coppola, 1973) laat zien dat de vrijheid ook te ver kan voeren en dat men zichzelf dient te begrenzen. Manon des sources (Claude Berri, 1986) toont de tragiek dat men juist overkomt wat men probeert te vermijden. In de documentaire A fearless climber (2015) laat Honnold zien dat men zonder angst moet klimmen. Door veel te oefenen kan men lachen om de dood.

Denys hoopte vooral iets duidelijk gemaakt te hebben over het impliciete, dat hij van Lacan leerde. Hij eindigt met een fraaie toespraak van Leonard Cohen in Spanje waarin die zijn dankbaarheid uitspreekt jegens een flamenco gitarist die hem de eerste beginselen van het gitaarspelen bijbracht. Het zegt volgens Denys iets over de zeggingskracht van verhalen voor de mens die altijd op zoek is naar betekenis. Hij herkent de dankbaarheid van Cohen, die eerder al geuit werd door Sacks. Door de gift van het leven zijn we het leven iets verschuldigd. Door onze inbreng maken we deel uit van een groter geheel. Dit maakt dat we onszelf ook beter kunnen relativeren.   

Hier de trailer over Wat is angst?

Geen opmerkingen:

Een reactie posten