Tonen van gevoel van ontheemding belangrijker dan gepolijste vorm
En de akker is de
wereld (hierbij de omslag van De Salamander editie uit 1950) vertelt het aangrijpende verhaal van het Holllands stel Aart en
Lies, dat aan het begin van de Tweede Wereldoorlog met een woonwagen uitwijkt
naar Marokko en, naast hun eigen Dolfje, meteen een aantal ontheemde kinderen
meeneemt. Aan de kust probeert Aart een akker vruchtbaar te maken. De kinderen
helpen mee het land te bevloeien maar gemakkelijk gaat het niet. De Arabieren
die langs lopen kijken met leedvermaak naar de verwoede pogingen van de stugge Aart
om voedsel te verbouwen op de droge aarde.
’De akker was een
hopeloze onderneming. Hij zag het, maar kon niet opgeven. Kon niet. De
spruiten, die opkwamen, kleurden geel in enkele dagen, hier en daar bleven
plekken groen, waar de grond laag was en de zonnestralen gebroken werden door
bomen.’
De achtjarige Poolse Luba Lefkowitz, het levendige joodse zusje
van de oudere Maria, is de eerste die het harde leven ontvlucht. Tijdens een
dagje naar het strand met de Belgische Berthe en de Franse Pierre nemen ze hun intrek in
een strandhuisje, dat van de louche Nederlander Manus blijkt te zijn. Luba
trekt niet veel later bij hem in. Aart neemt, ondanks een vermoeden van
seksueel misbruik, niet de moeite om haar terug te halen.
Na een beet van een hond moet Pierre naar het ziekenhuis.
Door een infectie moet zijn been eraf en loopt hij met een houten been. De
zestienjarige Hans uit Duitsland zoekt ander werk en vindt dat door het geven
van Duitse les aan een Arabische jongen in het naburige Tanger. De veertienjarige
Maria is zwaar door de oorlog getraumatiseerd en huilt veel. Ze heeft een beetje
verkering met Hans maar dat gaat over als die contact krijgt met pianiste Marga
in de stad. Maria heeft een sterk zelfbewustzijn. Ze hoopt op verbetering en
droomt van ouders die haar weghalen uit de ellende.
‘Ook dikwijls, zoals
nu een manifestatie van het Ik-gevoel. Er is geen oorlog. Geen pogrom. Vader en
Moeder deden maar net alsof. En het moorden en branden was er ook niet echt. Nu
komen Vader en Moeder me halen.’
Later moet ze tegen haar zin naar het gezin van de consul in
de stad. Daar woont ook een vrijgevochten nichtje, Zus genoemd, die veel
betekent voor Maria. Tenslotte kan ze daar echter toch niet kan aarden en terug
gaat naar het gezin, dat in een dorp dichtbij de akker is gaan wonen na de
arrestatie van Aart, die aangezien werd voor Manus.
De stijl is heel direct, bijna alsof het boek niet
geredigeerd is. De ruwheid ervan geeft de kracht ervan weer. De lezer zit
achttien hoofdstukken lang middenin de verwikkelingen die het gezin in Marokko
beleeft. Vooral de belevenissen van de Poolse Maria in het gezin van de
Nederlandse consul zijn van een grote diepgang. De Jong stuit op de kern van
ontheemding. Het gevoel daarvan is belangrijk dat een gepolijste vorm.
De titel En de akker
is de wereld komt van Mattheüs 13: 38
…en de akker is de
wereld;
en het goede zaad zijn
de kinderen
des Koninkrijks; en
het onkruid
zijn de kinderen des
boozen;
Het is opgedragen aan vader, moeder en Jan, weerloos gedood
in Duitse concentratiekampen en heeft een motto van de Amerikaanse schrijfster
en dichteres Marianne Moore:
…The world’s an orphan home. Shall we never
have peace without sorrow? without pleas of the dying for help that won’t come…
In onze tijd met alle vluchtelingen is En de akker is de wereld weer een belangrijk menselijk document. Aan
het eind van de roman verwoordt De Jong dit in een fragment waarin men aan de
kade bijeen zit wachtend op vertrek, onzeker over het tijdstip daarvan:
‘Een hongerende
spreekt van brood, een eenzame van het verleden, een beroofde van rijkdom, een
gevangene van vrijheid. Een emigrant spreekt van brood, van het verleden, van
rijkdom en vrijheid.’
Geen opmerkingen:
Een reactie posten