Joke van Leeuwen over De onervarenen, VPRO-Boeken, 13 december 2015

De overgang naar een andere cultuur is niet gemakkelijk

De onervarenen werd ten doop gehouden ten tijde van de uitreiking van de ANV Debutantenprijs op 20 september j.l., waardoor Joke van Leeuwen die daar te gast was, eerder naar de ceremonie in Antwerpen moest. De roman gaat over een drietal landverhuizers in de negentiende eeuw, die weinig weten over de omgeving waar ze naar toe gaan. Het motto is dan ook ontleend aan de socioloog Johan Goudsblom die stelde dat men meestal ervaring opdoet uit onervarenheid. Volgens Van Leeuwen past dit motto wel bij haar boek. Haar landverhuizers doen alsof ze iets te brengen hebben maar weten bij god niet hoe ze daar moeten leven.

Wim Brands vraagt wanneer ze op het idee van de roman gekomen is.

Van Leeuwen zegt dat dat al dertig jaar geleden in haar hoofd had. Ze zag ooit een documentaire over een stel Zeeuwen die ooit naar Brazilië waren gegaan en nazaten, die los van de wereld stonden na een keuze door hun strot geduwd kregen die hun leven bepaalde.

Brands wijst op het Vlaamse televisieprogramma Ik vertrek waarin ook mensen emigreren die van toeten noch blazen weten.

Van Leeuwen zegt dat dit ook opgaat voor de hoofdpersonen in haar boek. Ze beseffen niet dat Amerika anders is dan Europa. Zelf kent ze het klappen van de zweep want op haar dertiende verhuisde ze naar Brussel omdat haar vader daar, bij gebrek aan protestantse theologen, hoogleraar werd. Ze vertelt over het verschil in betekenissen van woorden en schreef daar een gedicht over dat ze tijdens het Vijfde poëziefestival in Elswout voordroeg. Het Nederlandse merkwaardig bijvoorbeeld betekent in het Vlaams opmerkelijk en da kan gemakkelijk tot misverstanden leiden.

Brands deelt de mening dat Vlaanderen een andere wereld voor ons is, maar dat Zuid- of Midden Amerika nog veel anders moet zijn.

Van Leeuwen heeft de streek waar het boek zich afspeelt, net als haar boek Feest van het begin over het Frankrijk van rond de Franse Revolutie niet zo bepaald is. Ze merkte daarvoor in een boek over Marokko dat zoiets helemaal niet nodig is. De kern is fictie.

Brands noemt de drie hoofdpersonen die allen een andere levenshouding hebben.

Van Leeuwen zegt dat de man die heel dominant is, zich vastklampt aan de traditie, dat zijn schoonmoeder eigenzinnig is en dat de vrouw van de man, die ook de verteller is, tussen hen in staat.

Brands wil weten wat kenmerkend voor deze laatste vrouw is.

Van Leeuwen zegt dat zij zich afvraagt waar ze terecht gekomen is, terwijl haar man zich vooral afvraagt wie hij is. De vrouw heeft geen last van het dwangmatige hokjesdenken van haar echtgenoot.

Brands denkt dat dit laatste veel voorkomt onder landverhuizers.

Volgens Van Leeuwen blijft men inderdaad vaak in het eigen kringetje ronddraaien. Ze zag dat ook onder Nederlanders in België. Zoiets komt voort uit een behoefte aan veiligheid. Anderzijds werd ze zelf door de Belgen als een betweter getypeerd, iemand die inbreuk maakte op de gang van zaken, die een sociale positie afpakte. Het maakte haar geoefend om aan de andere kant te staan. Haar vader hielp daarbij omdat hij gemakkelijk contacten legde. Hij was een bescheiden man die ontstemd was over een uitspraak van een journalist dat er met driekwart van de Vlamingen niet te praten zou zijn.

Brands brengt de nieuwe landverhuizing ter sprake.

Van Leeuwen vindt het beklemmend dat asielzoekers in massale centra worden opgevangen en niet , zoals eerder met Bosniërs gebeurde, in kleinschalige projecten. Zelf had ze in de jaren negentig iemand uit Bosnië in huis, die ze begeleidde bij de ingroei in onze maatschappij. Ze weet uit eigen ervaring dat een vluchteling het beste meteen de taal kan leren.

Hier mijn verslag van het Poëziefestival Elswout 2015, hier mijn recensie van Feest van het begin.

aangepast op 19 februari 2018