Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



zaterdag 25 juli 2015

Zwarte zwanen, driedelige documentaireserie van Cees Grimbergen



Een vreselijke wereld die in elkaar zit zoals zij in elkaar zit

Cees Grimbergen beet zich als presentator van het discussieprogramma Rondom tien altijd vast in zijn onderwerp en doet dat ook weer in Zwarte zwanen dat handelt over de manier waarop met het Nederlandse pensioengeld omgegaan wordt. Zijn onderzoek voert hem naar de Londense City en naar Wall Street in New York. Vaak krijgt hij bij banken en beleggers nul op zijn rekest, maar er zijn gelukkig ook betrokkenen die wel hun mond open willen doen. Het eerste deel werd in 2013 uitgezonden, de twee laatste delen in de afgelopen maand.

Aflevering 1: Gokken met uw pensioenpremie (2013)

Grimbergen leidt het onderwerp in met de constatering dat er veel te doen is rond de enorme berg pensioengeld, bestaande uit zo’n duizend miljard euro, die Nederlanders maandelijks afdragen aan pensioenfondsen. Het pensioenstelsel is de vrucht van het poldermodel. Nederlands zijn wereldkampioen pensioensparen. De spaargelden werden vroeger in maatschappelijke projecten geïnvesteerd, maar tegenwoordig zijn ze speelbal van een immorele financiële wereld. De onzekerheid over de pensioenen is daardoor groot.

Journalist Vasco van der Boon, die financiële affaires onderzoekt, zegt dat de pensioenpot de grootste geldpot van Nederland is, die door pensioenfondsen beheerd wordt. Veel van die fondsen laten Grimbergen niet binnen, maar PGGM is een uitzonderlijk. Men werkt in tien teams. Een medewerker die voor een groot scherm zit, vertelt over de gigantische salarissen die men daar verdient en de enorme bedragen die daar dagelijks heen en weer geworden. Bij een ander pensioenfonds, Zorg en Welzijn (PFZG), komt dertien miljard binnen en gaat de helft er weer uit. De gezaghebbende directeur Peter Borgdorff maakt zich er sterk voor, dat de werker in de thuiszorg straks een onbezorgde oude dag heeft. Een hoog rendement is daarvoor noodzakelijk.

Bij een vergadering van het ABP mag Grimbergen een kwartier aanschuiven, maar als er belangrijke zaken aan de orde komen moet hij wegwezen. Vicevoorzitter Xander den Uyl zegt dat men in zesduizend bedrijven belegt, waaronder brouwerijen in Nigeria en Zuid Afrika. Grimbergen hoort op een informatiebijeenkomst voor verontruste leden dat men vertrouwen heeft in de vermogenbeheerders. Volgens Den Uyl is de financiële wereld een vreselijke wereld, maar zit die nu eenmaal zo in elkaar.

In de Londense City is veel Nederlands pensioenkapitaal ondergebracht, dat vandaar de hele wereld overgaat. Patrick Dunnewoldt, directeur van Pimco, vertelt Grimbergen over het geheim van hoge rendementen. Angst en hebzucht zijn daarbij bepalende emoties. Hierdoor koopt men vaak op het verkeerde moment aan. Hij gelooft in collectiviteit. Een individueel lid die zelf zou moeten beleggen zou slechter af zijn zonder pensioenfonds.  

Beleggingen in private equity zoals het wereldwijde Apax, AlpInvest (dat voor ABP en PFZG belegt) of het Nederlandse Waterland kopen gezonde bedrijven op. Rob Thielen, directeur van Waterland, bouwt in diverse sectoren bedrijven om als fitness Health City en doet ook in brievenbusfirma’s. Hij vindt de term belastingontwijking te ver gaan omdat men binnen de regels van de wet blijft.

Inmiddels kraakt er iets in het hoofd van Grimbergen die zich verdiept heeft in de terminologie van het beleggen, bestaande uit hegdefunds, swops en derivaten, waarbij het erom gaat zoveel mogelijk geld met geld te maken. Slim beleggen is noodzaak om een hoog rendement te halen. Borgdorff zegt dat zijn fonds daarom breed belegt met een gespreide portefeuille. Het hoofd van de vermogensbeheerders van zijn organisatie zegt dat men wereldwijd actief zijn onvermijdelijk is, dat scepsis over de activiteiten op zijn plaats is en dat men daarover rekenschap dient af te leggen.

Dunnewoldt wijst op de risico’s van het beleggen. De Tweede Kamer wil daarom meer inzicht in de kosten van beleggen. Grimbergen praat er met Pieter Omzigt van het CDA over.
AlpInvest werkt met geld uit de publieke sector maar wil geen commentaar geven over de eigen verdiensten. Dunnewoldt kan zich voorstellen dat openbaarheid wringt en gevoelig ligt. Borgdorff vindt vergoelijkend dat vermogenbeheerders wel het geld verdienen, maar wil anderzijds wel grenzen stellen aan hun beloningen, omdat ze anders volgens hem niet met goed fatsoen thuis kunnen komen. Grimbergen wijst erop dat men bij slechte resultaten geen negatieve gevolgen op zijn salarisstrook ondervindt. Dunnewoldt spreekt van een moral hazard, want in fatsoenlijk Nederlands kan hij dat volgens mij niet uitleggen.

Omzigt wijst naast de exorbitante loonkosten op verborgen kosten die alleen sporadisch in de openbaarheid komen, bijvoorbeeld tijdens de vastgoedfraude in het Philips pensioenfonds in 2011. Volgens Van der Boon is zoiets geen incident. In een wereld waarin zoveel geld omgaat, valt altijd wel iets te plukken. De pensioenwereld is daarom een geschikt werkterrein voor rovers en profiteurs. Zo wordt de post corporate access opgevoerd om gesprekken te voeren met ceo’s van bedrijven en worden daarmee dure hotelkamers betaald. Omzigt wil daarover volledige transparantie. Leden van een pensioenfonds moeten inzicht kunnen hebben in de manier waarop met hun geld wordt omgegaan.

Grimbergen gaat in op de derivaten die woningcorporatie Vestia om zeep geholpen hebben omdat de maatschappelijke verantwoording minder belangrijk was dan het te behalen rendement. De bank JP Morgan die daarbij veel geld verspeelde kreeg later toch weer opdrachten om beleggingen te doen met pensioengeld. Het hoofd van de vermogenbeheerders geeft toe dat er niet alleen aan de westkust van Australië zwarte zwanen zwemmen. Ook elders kunnen extreme gebeurtenissen voor onverwachte gevolgen zorgen. Dunnewoldt ligt daar wel eens wakker van, maar weet niet wat hij eraan moet veranderen.

Aflevering 2: Schatrijk van uw pensioenpremie

Integriteit is het nieuwe modewoord dat door investeringsmaatschappijen op het gebied van private equity als The Carlyle Group en het Amerikaanse KKR (het lijken er steeds meer te worden) wordt gebruikt. De Amerikaanse pensioendetective Ted Siedle stelt daartegenover dat er veel geheimen rondom de bedrijfsvoering van dit soort maatschappijen bestaan. Er is sprake van een gesloten wereld. Negenennegentig procent van de transacties is niet integer. Het geld gaat de hele wereld over en vormt een bron van verrijking, zoals makelaar en vastgoedhandelaar Cor van Zadelhoff in 1983 mocht meemaken, toen hij in een klap multimiljonair werd door tussenkomst in de verkoop van een hotel in Florida voor PGGM.

Theatermaker George van Houts schreef toneelstukken over dit onderwerp, dat de wereld vergiftigd. Hij zegt dat men niets van het verleden heeft geleerd en dat men zoekt naar geloofwaardige facades om de wanpraktijken te rechtvaardigen. Grimbergen spreekt Joe Mansueto van informatiemaatschappij The morning star die van lastige vragen houdt en simpel beweert dat zijn enorme persoonlijke vermogen aan zijn bedrijf gekoppeld is.  

Oud-zakenbankier in Manhattan Michael van Bemmelen, een soort klokkenluider op zijn gebied, vertelt over de grote mate van ondoorzichtigheid bij beleggers en drukt Grimbergen op het hart om vragen te blijven stellen, hetgeen deze bevlogen freelance journalist op het lijf geschreven staat. Bij Goldman Sachs doet men echter de deur niet open, hoewel die toch veel Nederlands pensioengeld heeft uitstaan. In de zogenaamde RMBS zaak kwam het tot een geschil met het ABP omdat Goldman Sachs handelde met voorkennis waarin men niet handelde als tussenpersoon maar als direct belanghebbende en de belangen van de opdrachtgever schaadde. De zaak, waarbij ook een FNV-er betrokken was, leidde tot een schikking, die door het FNV werd goedgekeurd. Ook Dunnewoldt wil deze zaak liever laten rusten. Bij het onlangs naar de beurs brengen van ABN/Amro kreeg Goldman Sachs weer een rol in de toekomst van het bedrijf toebedeeld. Volgens Van Bemmelen heeft de overheid weinig keuzes wat dat betreft.  

De Amerikaanse econome Eileen Appelbaum gelooft niet dat de transacties van private equity bedrijven als AlpInvest legaal zijn, want men legt de opgekochte ondernemingen een loden financiële last op die ze aan de kapitaalverstrekkers moeten terugbetalen, zoals bij V&D gebeurde. KKR had al eerder winst met het grootwinkelbedrijf gemaakt. Sun Capital sprak van een win - win situatie maar perste het bedrijf nog meer uit. Vakbondslieden zochten uitt dat AlpInvest, die beleggingen uitvoert voor het pensioenfonds, ook weer in Sun Capital zit. Werknemers worden met andere woorden genaaid met hun eigen geld. Volgens Appelbaum zou het pensioenfonds openbaarheid hierover moeten afdwingen. Den Uyl was eerder al geschrokken toen bleek dat zijn ABP in PCM zat in de tijd dat Apax uit het bedrijf stapte.  

Aflevering 3: De perverse prikkels blijven

In de laatste aflevering staat het pensioenfonds Meubel van de meubelmakers centraal. Ooit kwam het kapitaal van het fonds in handen van de Lehman Brothers terecht. Bestuurslid Harry Nieuwenhuis schrok toen hij op 16 september 2008 hoorde dat die bank failliet was. Lang was het onduidelijk waar het pensioengeld gebleven was. Later werd er een schikking getroffen, waarbij geheimhouding gold. Nieuwenhuis geeft toe dat risico’s niet uit te sluiten zijn als men een hoog rendement wil behalen en dat daarmee perverse prikkels in de hand gewerkt worden. Siedle vindt daarentegen dat men nooit akkoord mag gaan met geheimhouding.

Tijdens een lezing over pensioenen rept SER voorzitter Mariëtte Hamer met geen woord over de kosten die gemaakt worden door beleggers. Ze doet dit tegen Grimbergen af met de mededeling dat dit niet het onderwerp van haar lezing was. Een pensioenspecialist van het FNV maakt het helemaal bont als hij zegt dat hij niets weet van belastingontwijking door beleggers. Grimbergen citeert Van Bemmelen een fragment uit How to speak money van John Lancaster over transparantie. Van Bemmelen stemt ermee in dat er door beleggers vaak baarlijke nonsens wordt verkocht. Grimbergen gaat naar het investeringsbedrijf Blackstone op Park Avenue in Manhattan, dat transparantie in het vaandel draagt maar, net als Goldman Sachs, leden van een pensioenfonds niet binnen laat. Siedle stelt dat men op schrift wordt ondergedompeld in een sfeer van misleiding, die men eerst moet doorzien voordat men iets te kan doen aan de vele geheimen, die in de financiële wereld rondgaan. Van Bemmelen vindt dat leden van pensioenfondsen hun besturen aan hun jasje moeten trekken en uitleg verlangen over de ontoegankelijk gemaakte materie.

Ook bij JP Morgan worden kritische vragen niet op prijs gesteld. Tijdens een congres in Nederland ontmoet Grimbergen medewerkster mevrouw Kim, die weliswaar in gesprek met hem gaat maar als een soort robot alleen maar propaganda spuit. Lobregt is hoofd van het genootschap van actuarissen, een beroepsgroep die bedrijfsrisico’s doorrekent, en meldt dat transparantie niet altijd goed is. Grimbergen trekt daaruit de conclusie dat verandering niet van de consultants moet komen. Zelfs staatssecretaris Kleinsma wilde op de dag van de nationale pensioendialoog geen openbaar debat toestaan. Dat zou alleen maar afschrikken. Grimbergen probeert Fink van vermogensbeheerder Blackrock, een van de aanwezigen die Nederlands pensioenkapitaal beheert, te spreken maar wordt genegeerd. Wat met de mond beleden wordt, wordt niet nagevolgd in het gedrag. Daarmee zijn we bij het onderwerp reputatiemanagement aangekomen.

Reputatie is tegenwoordig belangrijker dan wie men is. Cees van Riel is hoogleraar reputatiemanagement en vindt ook dat gedrag van beleggers moet veranderen. Econoom Teulings, tot 2013 directeur van het Centraal Planbureau en tegenwoordig naast hoogleraar ook adviseur van PGGM, prijst tijdens een lezing de betrouwbaarheid en de onbaatzuchtigheid van de beleggers. Nieuwenhuis weet beter, al kan hij er weinig aan doen dat de pensioenen van de meubelmakers door de val van de Lehman Brothers achteruit zijn gegaan. Voor hem is het een kwestie van moeten leven met de macht van de grote getallen. Siedle durft de stelling aan dat de pakkans in de financiële wereld kleiner wordt naarmate men meer geld steelt. In die wereld worden daders nauwelijks vervolgd. Ludo Bammens van KKR houdt een Kamercommissie voor dat zijn bedrijf verantwoordelijk omgaat met de pensioengelden. Op de vraag van Grimbergen of hij zichzelf als een filantroop ziet, papagaait hij dezelfde woorden als eerder tegen de Kamerleden. Siedle stelt dat de ethische normen heel laag zijn, lager zelfs dan rond de kredietcrisis van 2008. Na die tijd zijn ideeën over rentmeesterschap en verantwoordelijkheid het raam uitgekieperd. In de pensioenindustrie tiert de corruptie welig. Pensioenfondsen kunnen niet op tegen de mooie praatjes van de beleggers en zijn daardoor niet sterk genoeg om op te komen voor hun leden. Appelbaum stelt dat het de beleggers louter gaat om winst. Op opleidingen voor financiële economen wordt meteen duidelijk gemaakt dat alleen getallen belangrijk zijn. Door Occupy en Piketty is het onderwerp in ieder geval in de politiek aangekaart. Wat legaal is zou niet meer geaccepteerd moeten worden. Van Bemmelen vindt, anders dan veel collega’s, integriteit belangrijk dan veel geld verdienen. Hij realiseert zich waar het geld vandaan komt waarmee bankiers en beleggers dagelijks werken. Het is bijeengebracht door gewone mensen, dag in dag uit hardwerkend voor hun brood. Borgdorff stelt dat men zich moet afvragen voor wie men werkt, maar zijn standpunt is wellicht naïef. Bestaan er nog moedige bestuurders die de wanpraktijken aan de kaak stellen? Het zou wat zijn als Grimbergen daar in een vierde aflevering aandacht aan zou kunnen besteden!   

Hier meer over Cees Grimbergen op Kik producties, waaronder zijn columns. 

Geen opmerkingen:

Een reactie posten