Een vreselijke wereld die in elkaar zit zoals zij in elkaar
zit
Cees Grimbergen beet zich als presentator van het
discussieprogramma Rondom tien altijd
vast in zijn onderwerp en doet dat ook weer in Zwarte zwanen dat handelt over de manier waarop met het Nederlandse
pensioengeld omgegaan wordt. Zijn onderzoek voert hem naar de Londense City en
naar Wall Street in New York. Vaak krijgt hij bij banken en beleggers nul op
zijn rekest, maar er zijn gelukkig ook betrokkenen die wel hun mond open willen
doen. Het eerste deel werd in 2013 uitgezonden, de twee laatste delen in de afgelopen
maand.
Aflevering 1: Gokken
met uw pensioenpremie (2013)
Grimbergen leidt het onderwerp in met de constatering dat er
veel te doen is rond de enorme berg pensioengeld, bestaande uit zo’n duizend miljard
euro, die Nederlanders maandelijks afdragen aan pensioenfondsen. Het
pensioenstelsel is de vrucht van het poldermodel. Nederlands zijn
wereldkampioen pensioensparen. De spaargelden werden vroeger in
maatschappelijke projecten geïnvesteerd, maar tegenwoordig zijn ze speelbal van
een immorele financiële wereld. De onzekerheid over de pensioenen is daardoor groot.
Journalist Vasco van der Boon, die financiële affaires
onderzoekt, zegt dat de pensioenpot de grootste geldpot van Nederland is, die
door pensioenfondsen beheerd wordt. Veel van die fondsen laten Grimbergen niet
binnen, maar PGGM is een uitzonderlijk. Men werkt in tien teams. Een medewerker
die voor een groot scherm zit, vertelt over de gigantische salarissen die men
daar verdient en de enorme bedragen die daar dagelijks heen en weer geworden. Bij
een ander pensioenfonds, Zorg en Welzijn (PFZG), komt dertien miljard binnen en
gaat de helft er weer uit. De gezaghebbende directeur Peter Borgdorff maakt
zich er sterk voor, dat de werker in de thuiszorg straks een onbezorgde oude
dag heeft. Een hoog rendement is daarvoor noodzakelijk.
Bij een vergadering van het ABP mag Grimbergen een kwartier
aanschuiven, maar als er belangrijke zaken aan de orde komen moet hij wegwezen.
Vicevoorzitter Xander den Uyl zegt dat men in zesduizend bedrijven belegt,
waaronder brouwerijen in Nigeria en Zuid Afrika. Grimbergen hoort op een
informatiebijeenkomst voor verontruste leden dat men vertrouwen heeft in de vermogenbeheerders.
Volgens Den Uyl is de financiële wereld een vreselijke wereld, maar zit die nu
eenmaal zo in elkaar.
In de Londense City is veel Nederlands pensioenkapitaal
ondergebracht, dat vandaar de hele wereld overgaat. Patrick Dunnewoldt, directeur
van Pimco, vertelt Grimbergen over het geheim van hoge rendementen. Angst en
hebzucht zijn daarbij bepalende emoties. Hierdoor koopt men vaak op het
verkeerde moment aan. Hij gelooft in collectiviteit. Een individueel lid die
zelf zou moeten beleggen zou slechter af zijn zonder pensioenfonds.
Beleggingen in private equity zoals het wereldwijde Apax,
AlpInvest (dat voor ABP en PFZG belegt) of het Nederlandse Waterland kopen
gezonde bedrijven op. Rob Thielen, directeur van Waterland, bouwt in diverse
sectoren bedrijven om als fitness Health City en doet ook in brievenbusfirma’s.
Hij vindt de term belastingontwijking te ver gaan omdat men binnen de regels
van de wet blijft.
Inmiddels kraakt er iets in het hoofd van Grimbergen die
zich verdiept heeft in de terminologie van het beleggen, bestaande uit
hegdefunds, swops en derivaten, waarbij het erom gaat zoveel mogelijk geld met
geld te maken. Slim beleggen is noodzaak om een hoog rendement te halen. Borgdorff
zegt dat zijn fonds daarom breed belegt met een gespreide portefeuille. Het
hoofd van de vermogensbeheerders van zijn organisatie zegt dat men wereldwijd
actief zijn onvermijdelijk is, dat scepsis over de activiteiten op zijn plaats
is en dat men daarover rekenschap dient af te leggen.
Dunnewoldt wijst op de risico’s van het beleggen. De Tweede
Kamer wil daarom meer inzicht in de kosten van beleggen. Grimbergen praat er met
Pieter Omzigt van het CDA over.
AlpInvest werkt met geld uit de publieke sector maar wil
geen commentaar geven over de eigen verdiensten. Dunnewoldt kan zich
voorstellen dat openbaarheid wringt en gevoelig ligt. Borgdorff vindt
vergoelijkend dat vermogenbeheerders wel het geld verdienen, maar wil
anderzijds wel grenzen stellen aan hun beloningen, omdat ze anders volgens hem
niet met goed fatsoen thuis kunnen komen. Grimbergen wijst erop dat men bij
slechte resultaten geen negatieve gevolgen op zijn salarisstrook ondervindt.
Dunnewoldt spreekt van een moral hazard, want in fatsoenlijk Nederlands kan hij
dat volgens mij niet uitleggen.
Omzigt wijst naast de exorbitante loonkosten op verborgen
kosten die alleen sporadisch in de openbaarheid komen, bijvoorbeeld tijdens de vastgoedfraude
in het Philips pensioenfonds in 2011. Volgens Van der Boon is zoiets geen
incident. In een wereld waarin zoveel geld omgaat, valt altijd wel iets te
plukken. De pensioenwereld is daarom een geschikt werkterrein voor rovers en
profiteurs. Zo wordt de post corporate
access opgevoerd om gesprekken te voeren met ceo’s van bedrijven en worden
daarmee dure hotelkamers betaald. Omzigt wil daarover volledige transparantie.
Leden van een pensioenfonds moeten inzicht kunnen hebben in de manier waarop
met hun geld wordt omgegaan.
Grimbergen gaat in op de derivaten die woningcorporatie
Vestia om zeep geholpen hebben omdat de maatschappelijke verantwoording minder
belangrijk was dan het te behalen rendement. De bank JP Morgan die daarbij veel
geld verspeelde kreeg later toch weer opdrachten om beleggingen te doen met
pensioengeld. Het hoofd van de vermogenbeheerders geeft toe dat er niet alleen
aan de westkust van Australië zwarte zwanen zwemmen. Ook elders kunnen extreme
gebeurtenissen voor onverwachte gevolgen zorgen. Dunnewoldt ligt daar wel eens
wakker van, maar weet niet wat hij eraan moet veranderen.
Aflevering 2:
Schatrijk van uw pensioenpremie
Integriteit is het nieuwe modewoord dat door investeringsmaatschappijen
op het gebied van private equity als The Carlyle Group en het Amerikaanse KKR (het
lijken er steeds meer te worden) wordt gebruikt. De Amerikaanse
pensioendetective Ted Siedle stelt daartegenover dat er veel geheimen rondom de
bedrijfsvoering van dit soort maatschappijen bestaan. Er is sprake van een
gesloten wereld. Negenennegentig procent van de transacties is niet integer. Het
geld gaat de hele wereld over en vormt een bron van verrijking, zoals makelaar
en vastgoedhandelaar Cor van Zadelhoff in 1983 mocht meemaken, toen hij in een
klap multimiljonair werd door tussenkomst in de verkoop van een hotel in
Florida voor PGGM.
Theatermaker George van Houts schreef toneelstukken over dit
onderwerp, dat de wereld vergiftigd. Hij zegt dat men niets van het verleden
heeft geleerd en dat men zoekt naar geloofwaardige facades om de wanpraktijken
te rechtvaardigen. Grimbergen spreekt Joe Mansueto van informatiemaatschappij The morning star die van lastige vragen
houdt en simpel beweert dat zijn enorme persoonlijke vermogen aan zijn bedrijf
gekoppeld is.
Oud-zakenbankier in Manhattan Michael van Bemmelen, een
soort klokkenluider op zijn gebied, vertelt over de grote mate van
ondoorzichtigheid bij beleggers en drukt Grimbergen op het hart om vragen te
blijven stellen, hetgeen deze bevlogen freelance journalist op het lijf
geschreven staat. Bij Goldman Sachs doet men echter de deur niet open, hoewel
die toch veel Nederlands pensioengeld heeft uitstaan. In de zogenaamde RMBS
zaak kwam het tot een geschil met het ABP omdat Goldman Sachs handelde met
voorkennis waarin men niet handelde als tussenpersoon maar als direct
belanghebbende en de belangen van de opdrachtgever schaadde. De zaak, waarbij
ook een FNV-er betrokken was, leidde tot een schikking, die door het FNV werd
goedgekeurd. Ook Dunnewoldt wil deze zaak liever laten rusten. Bij het onlangs
naar de beurs brengen van ABN/Amro kreeg Goldman Sachs weer een rol in de
toekomst van het bedrijf toebedeeld. Volgens Van Bemmelen heeft de overheid
weinig keuzes wat dat betreft.
De Amerikaanse econome Eileen Appelbaum gelooft niet dat de
transacties van private equity bedrijven als AlpInvest legaal zijn, want men
legt de opgekochte ondernemingen een loden financiële last op die ze aan de
kapitaalverstrekkers moeten terugbetalen, zoals bij V&D gebeurde. KKR had
al eerder winst met het grootwinkelbedrijf gemaakt. Sun Capital sprak van een
win - win situatie maar perste het bedrijf nog meer uit. Vakbondslieden zochten
uitt dat AlpInvest, die beleggingen uitvoert voor het pensioenfonds, ook weer
in Sun Capital zit. Werknemers worden met andere woorden genaaid met hun eigen
geld. Volgens Appelbaum zou het pensioenfonds openbaarheid hierover moeten
afdwingen. Den Uyl was eerder al geschrokken toen bleek dat zijn ABP in PCM zat
in de tijd dat Apax uit het bedrijf stapte.
Aflevering 3: De
perverse prikkels blijven
In de laatste aflevering staat het pensioenfonds Meubel van
de meubelmakers centraal. Ooit kwam het kapitaal van het fonds in handen van de
Lehman Brothers terecht. Bestuurslid Harry Nieuwenhuis schrok toen hij op 16
september 2008 hoorde dat die bank failliet was. Lang was het onduidelijk waar het
pensioengeld gebleven was. Later werd er een schikking getroffen, waarbij
geheimhouding gold. Nieuwenhuis geeft toe dat risico’s niet uit te sluiten zijn
als men een hoog rendement wil behalen en dat daarmee perverse prikkels in de
hand gewerkt worden. Siedle vindt daarentegen dat men nooit akkoord mag gaan met
geheimhouding.
Tijdens een lezing over pensioenen rept SER voorzitter Mariëtte
Hamer met geen woord over de kosten die gemaakt worden door beleggers. Ze doet
dit tegen Grimbergen af met de mededeling dat dit niet het onderwerp van haar
lezing was. Een pensioenspecialist van het FNV maakt het helemaal bont als hij zegt
dat hij niets weet van belastingontwijking door beleggers. Grimbergen citeert Van
Bemmelen een fragment uit How to speak
money van John Lancaster over transparantie. Van Bemmelen stemt ermee in
dat er door beleggers vaak baarlijke nonsens wordt verkocht. Grimbergen gaat
naar het investeringsbedrijf Blackstone op Park Avenue in Manhattan, dat
transparantie in het vaandel draagt maar, net als Goldman Sachs, leden van een
pensioenfonds niet binnen laat. Siedle stelt dat men op schrift wordt
ondergedompeld in een sfeer van misleiding, die men eerst moet doorzien voordat
men iets te kan doen aan de vele geheimen, die in de financiële wereld rondgaan.
Van Bemmelen vindt dat leden van pensioenfondsen hun besturen aan hun jasje
moeten trekken en uitleg verlangen over de ontoegankelijk gemaakte materie.
Ook bij JP Morgan worden kritische vragen niet op prijs
gesteld. Tijdens een congres in Nederland ontmoet Grimbergen medewerkster mevrouw
Kim, die weliswaar in gesprek met hem gaat maar als een soort robot alleen maar
propaganda spuit. Lobregt is hoofd van het genootschap van actuarissen, een
beroepsgroep die bedrijfsrisico’s doorrekent, en meldt dat transparantie niet
altijd goed is. Grimbergen trekt daaruit de conclusie dat verandering niet van de
consultants moet komen. Zelfs staatssecretaris Kleinsma wilde op de dag van de
nationale pensioendialoog geen openbaar debat toestaan. Dat zou alleen maar
afschrikken. Grimbergen probeert Fink van vermogensbeheerder Blackrock, een van
de aanwezigen die Nederlands pensioenkapitaal beheert, te spreken maar wordt
genegeerd. Wat met de mond beleden wordt, wordt niet nagevolgd in het gedrag.
Daarmee zijn we bij het onderwerp reputatiemanagement aangekomen.
Reputatie is tegenwoordig belangrijker dan wie men is. Cees
van Riel is hoogleraar reputatiemanagement en vindt ook dat gedrag van
beleggers moet veranderen. Econoom Teulings, tot 2013 directeur van het
Centraal Planbureau en tegenwoordig naast hoogleraar ook adviseur van PGGM, prijst
tijdens een lezing de betrouwbaarheid en de onbaatzuchtigheid van de beleggers.
Nieuwenhuis weet beter, al kan hij er weinig aan doen dat de pensioenen van de
meubelmakers door de val van de Lehman Brothers achteruit zijn gegaan. Voor hem
is het een kwestie van moeten leven met de macht van de grote getallen. Siedle durft
de stelling aan dat de pakkans in de financiële wereld kleiner wordt naarmate
men meer geld steelt. In die wereld worden daders nauwelijks vervolgd. Ludo
Bammens van KKR houdt een Kamercommissie voor dat zijn bedrijf verantwoordelijk
omgaat met de pensioengelden. Op de vraag van Grimbergen of hij zichzelf als
een filantroop ziet, papagaait hij dezelfde woorden als eerder tegen de Kamerleden.
Siedle stelt dat de ethische normen heel laag zijn, lager zelfs dan rond de kredietcrisis
van 2008. Na die tijd zijn ideeën over rentmeesterschap en verantwoordelijkheid
het raam uitgekieperd. In de pensioenindustrie tiert de corruptie welig.
Pensioenfondsen kunnen niet op tegen de mooie praatjes van de beleggers en zijn
daardoor niet sterk genoeg om op te komen voor hun leden. Appelbaum stelt dat
het de beleggers louter gaat om winst. Op opleidingen voor financiële economen
wordt meteen duidelijk gemaakt dat alleen getallen belangrijk zijn. Door Occupy
en Piketty is het onderwerp in ieder geval in de politiek aangekaart. Wat
legaal is zou niet meer geaccepteerd moeten worden. Van Bemmelen vindt, anders
dan veel collega’s, integriteit belangrijk dan veel geld verdienen. Hij
realiseert zich waar het geld vandaan komt waarmee bankiers en beleggers
dagelijks werken. Het is bijeengebracht door gewone mensen, dag in dag uit hardwerkend
voor hun brood. Borgdorff stelt dat men zich moet afvragen voor wie men werkt,
maar zijn standpunt is wellicht naïef. Bestaan er nog moedige bestuurders die
de wanpraktijken aan de kaak stellen? Het zou wat zijn als Grimbergen daar in een
vierde aflevering aandacht aan zou kunnen besteden!
Hier
meer over Cees Grimbergen op Kik
producties, waaronder zijn columns.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten