Beklemmend debuut over een eilandjongen met een
getraumatiseerde moeder
De debuutroman van Jaap Robben speelt zich af op een eiland
dat nergens met name genoemd wordt maar gezien de naam van de nabijgelegen stad
Tramsund in het noorden van Europa moet liggen. Robben roept een sfeer op zoals
Bernlef die mooi kon schetsen. Het isolement is bijna tastbaar op het eiland
waar Birk Hammerman woont met zijn vrouw Dora en zoon Mikael. Dat neemt alleen
maar toe als Birk zelf ten ondergaat nadat hij zijn zoon uit het water gered
heeft. Deze tegenslag zet de toon in het boek. Wellicht dat Birk daardoor als titel is gekozen, want de hoofdpersoon is diens
zoon Mikael. Het kan ook zijn dat deze titel gekozen is omdat de zoon door zijn
moeder als plaatsvervanger van zijn vader wordt gezien. 'Birkje' noemt Dora hem
zelfs op het beklemmende eind van de roman in een poging om fysiek intiem te
worden met haar zoon.
In het eerste deel is Mikael nog een schooljongen, die leert
uit werkbladen die hij opgestuurd krijgt van een toetsenbureau en die doorneemt
met zijn vader. Mikael fantaseert dat zijn vader na diens dood nog steeds
aanwezig is in een mini uitvoering. Het eerste deel heeft daardoor een hoog
Pinkeltje gehalte. Dat verdwijnt gelukkig als Mikael groter wordt. In het
tweede deel heeft de vader zich teruggetrokken in foto’s, zoals Robben dat fraai
noemt. Mikael is op zoek naar een vriend en probeert contact aan te knopen met
de zoon van de boodschappenman die per boot de bestellingen aflevert. Deze Ingmar
heeft echter meer zin in een vriendinnetje, die in het derde deel ook verschijnt.
Mikael is daarmee steeds meer een prooi voor zijn moeder, die de dood van haar
man slecht verwerken kan en het verlies steeds meer op haar zoon afwentelt.
Als de boodschappenman haar tijdens een bestelling plompverloren
zegt dat ze na elf dagen de hoop om haar man levend terug te krijgen wel kan
opgeven, krijgt Dora een enorme woedeuitbarsting waarbij ze kiezelstenen naar
de man gooit en haar zoon haar woede probeert te temperen door haar handen vast
te houden. Vervolgens schrijft Robben: ‘Ze
wapperde ruw met haar hand tot ik losliet. Door haar woeste bewegingen ging het
koord van haar ochtendjas los. Haar bleke huid was vol kippevel en haar borsten
gingen heen en weer bij alles wat ze gilde.’
In een zucht naar intimiteit zoekt ze toenadering tot haar
zoon, die daarmee in verlegenheid wordt gebracht. Robben weet de verwarde
gevoelens van de vijftienjarige puber uitstekend weer te geven. Heel fraai in dit
verband is een dagreis, die Mikael maakt met zijn buurman Karl, een ruwe
zeebonk, die niet vies is van Dora. Samen gaan ze naar de nabijgelegen stad Tramsund
om daar vis af te leveren, waarop Karl meteen wordt meegenomen door een hoer. In
dit sfeervolle en spannende verhaal, dat binnen de roman enkele hoofdstukjes in
beslag neemt, wordt de niet al gemakkelijke ontwikkeling van de jongen Mikael tot
man treffend en beeldend in beeld gebracht. Ook de ontsporende ontwikkeling van
de gekwetste moeder is sterk beschreven.
Een aardig zijverhaal gaat over Meeuwtje, een jonge meeuw die
in het lege huis zit waar vroeger een oudere vrouw woonde die een verhouding
had met Karl en ook bevriend was met Birk. Mikael kan bij het kwetsbare beestje
zijn gevoelens kwijt, maar helaas loopt dat slecht af.
De stijl is sober en, zoals ook bij Bernlef, vooral op de
inhoud gericht. De beelden zijn fraai. Ik denk bijvoorbeeld aan de paling die
Mikael op de boot van Karl vertrapt omdat hij gehoord heeft dat het
lijkenvreters zijn. Soms komt het wat jongensboekachtig over, maar anderzijds
past dat in een coming of age roman over een opgroeiende jongeman. De roman
leest door de korte fragmenten niet erg vlot weg, al kon dat aan mijn
spanningsboog liggen. Robben schrijft recht toe recht aan, zonder veel andere pretentie
dan om het verhaal zelf te laten spreken. Ik schrijf dat alvast omdat ik bezig
ben om mijn gedachten te bepalen over mijn favoriet voor de debutantenprijs
2015, die in september wordt uitgereikt en waar Robben naast NiñaWeijers en Nina Polak
voor genomineerd is, maar ik hoop nu alvast dat Robben zal uitgroeien tot een
nieuwe Bernlef.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten