Recensie: Absalom, Absalom! (2012), William Faulkner, vertaling Bartho Kriek

Grand cru onder de romans over geheimen in familie en taboes in maatschappij

De titel Absalom, Absalom!, een van de boeken die afgelopen winter tijdens Schwobfest door Gustaaf Peek werd gepitcht, slaat volgens vertaler Bartho Kriek op een wanhopige uitroep van koning David die in 2 Samuel 18:33 reageert op zijn zojuist overleden zoon die eerst zijn broer Amnon had gedood en zijn halfzus Tamar had verkracht. De uitroep past net zo goed in de sfeer van de slavernij in het zuiden van de Verenigde Staten in de tweede helft van de negentiende eeuw. In een dramatisch verhaal rond ras en familie spelen een rampen een net zo grote rol als in de tijd van koning David.

Hoofdpersoon in het Amerikaanse drama van William Faulkner dat in 1936 het licht zag, is Thomas Sutpen, een blanke die als jongen vernederd werd door een zwarte slaaf en alles eraan doet om die schande uit te wissen. Hij is na zijn studie naar Haïti gegaan, heeft daar een zoon, Charles Bon geheten, verwekt bij een zwarte vrouw, is met haar gebroken en naar Mississippi gegaan om zich daar te vestigen in Sutpens Honderd, net buiten het dorp het dorp Jefferson, daar een plantage te beginnen en deel te nemen aan de Amerikaanse burgeroorlog. In het dorp zag men de komst van de avonturier met argusogen aan. Vooral toen hij zonder veel plichtplegingen een verbintenis aanging met Ellen Coldfield, een van de jonge vrouwen uit de gemeenschap. Ze kregen twee kinderen, Henry en Judith, maar veel geluk viel hen niet ten deel omdat het verleden Sutpen op de nek blijft zitten en hij ten oorlog gaat. Zijn zoon Charles Bon gaat in die tijd studeren in Oxford, Mississippi en sluit daar vriendschap met Henry. Tijdens een kerstbijeenkomst in Sutpen Honderd ontmoet Charles Bon Judith en wil graag met haar trouwen, maar eerst trekken ook de zoons ten oorlog.

Het verhaal wordt op ingenieuze manier verteld, allereerst door Rosa Coldfield, de rancuneuze en veel jongere zus van Ellen aan Quentin Compson, die kleinzoon van de man die contact had met Sutpen. Vervolgens door de vader van Quentin op grond van verhalen die hij weer van zijn eigen vader gehoord had en tenslotte door Quentin en zijn Canadese studievriend Shreve die samen de familiegeschiedenis van Sutpen proberen te reconstrueren.

‘Jezus, stel je die twee voor. Want Bon zal geweten hebben wat Henry in feite deed, net zoals hij altijd al geweten had wat Henry dacht sinds de dag dat ze elkaar voor het eerst hadden aangekeken. Misschien dat hij zelfs beter wist wat Henry aan het doen was doordat hij niet wist wat hijzelf zou gaan doen, dat hij dat pas zou weten als het hem ooit op een dag opeens zou beginnen te dagen en hij dan zou weten dat hij al die tijd geweten had welke kant het op zou gaan, zodat hij zich niet druk over zichzelf hoefde te maken en alleen maar Henry in de gaten hoefde te houden terwijl die datgene waarvan hij (Henry) wist dat hij het zou gaan doen probeerde te verzoenen met alle stemmen van wat hij meegekregen en geleerd had die zeiden Nee. Nee. Dat kan niet. Dat mag niet. Dat gebeurt niet.’  

Zoals Kriek zegt is alles speculatie. Ieder heeft zijn eigen opvattingen over het familiedrama. De vader van Quentin gelooft in de ware liefde tussen Charles en Judith, Rosa ziet Sutpen daarentegen als een demon, die anderen tegen elkaar opzette om zelf zijn eigen doelen te bereiken.

Absalom, Absalom! leest niet gemakkelijk, niet alleen vanwege het speculatieve karakter van de geschiedenis, maar vooral door de schrijfstijl van Faulkner die heel veel haakjes werkt. Kriek laat in zijn uitgebreide nawoord weten dat het ergens eenendertig bladzijden duurt voordat een haakje weer gesloten wordt en stelt dat dit zelfs voor het hoofd van een ervaren lezer moeilijk te behappen is. Hij meent dat Faulker expres zo schreef om het rationele denken van de lezer uit te schakelen en hem zodoende noodgedwongen te laten overgeven aan de geschiedenis, maar bij mij wekte het toch veel irritatie en verwarring. Omdat ik regelmatig de draad kwijt raakte, besloot ik maar tien bladzijden per dag te lezen en dat werkte wel.

Anderzijds vond ik het geweldig om me te onderwerpen aan de associërende en bedwelmende stijl van Faulkner. Hij toont zich een meester in het tonen van de gelaagdheid van de werkelijkheid en laat daarmee iets zien van de enorme diepte van het menselijk bewustzijn. Dat is heel wat anders dan de oppervlakkige romannetjes die tegenwoordig vaak het licht zien. Hij blaast die als het ware weg als onnodig en maakt daarmee de weg vrij voor hetgeen werkelijk belangrijk is voor onze mensensoort: meer inzicht in familiegeheimen en maatschappelijke taboes.   

Hier de site van Bartho Kriek met daarop een minicursus Faulkner vertalen, hier Gustaaf Peek over Absalom, Absalom! op het tweede Schwobfest, afgelopen winter.