Benoemen van gevoelens een belangrijke stap naar wereldvrede
Mediteren kan men op allerlei manieren. Ik herinner me nog
de oude man in Jonas qui aurait 25 ans en
l’an 2000 (1976) van de Zwitserse regisseur Alain Tanner die tegen een muur
zat en helemaal met zijn aandacht weg was. Hoofdpersoon Jonas, die inmiddels
veertig moet zijn, was net zo verbaasd als ikzelf bij het zien van het
weggetrokken gezicht. Veel later in mijn leven kwam ik in aanraking met Zen
meditatie, de zachte vorm met niet teveel rituelen maar nog steeds een vrij
strenge manier om de geest tot rust te brengen. De opmerkzaamheid in de tao zen
van Maarten Houtman zorgde voor meer contact met mijn gevoel, de
inzichtmeditatie volgens de Vipassana methode bracht me nog een stapje verder: door
te registreren wat in me omgaat aan gedachten, gevoelens en lichamelijke
gewaarwordingen en wat ik, vooral aan geluiden, om me heen waarneem, steeds
weer opnieuw, leer ik met aandacht te leven. Het gaat niet om het resultaat,
het los zijn van gedachten, maar om de weg er naar toe: het steeds weer
loskomen ervan, waardoor het peinzen een minder zwaar stempel op het leven
drukt en andere kwaliteiten zoals intuïtie meer kans krijgen en een grotere helderheid
ontstaat.
Joseph Goldstein is een Amerikaans boeddhistisch leraar, die
heel goed uitlegt wat inzichtmeditatie is. In zijn boek Vipassana wijst hij in zeven delen de weg uit, licht de Vipassana beoefening
toe en bespreekt onderwerpen die verband houden met de methode, zoals karma en
sterven. Dat alles in korte, heldere, inspirerende hoofdstukjes die men
bijvoorbeeld na de meditatie tot zich kan nemen.
Zoals vrijwel elk boeddhistisch geschrift begint hij met de
vier edele waarheden, die de basis vormen voor de boeddhistische leer. Het gaat
daarbij om de waarheid van het lijden, de oorzaken ervan en het feit dat er een
eind mogelijk is aan het lijden, vergelijkbaar met het einde aan een film. Wanneer
men uit de bioscoop komt, knippert men met de ogen en realiseert men zich dat
het maar een film was die men zag. Deze vergelijking is ook sterk omdat men
soms helemaal geen afstand wil nemen van het vertoonde. De bevrijding van het
lijden tenslotte vindt plaats door het volgen van het achtvoudige pad, waarbij
het gaat om juist begrip, juist denken, juiste spraak, juist handelen, juist
levensonderhoud, juiste inspanning, juiste opmerkzaamheid en juiste
concentratie. Goldstein deelt deze acht kenmerken in in drie groepen: eerst
gaat het erom ethisch gedrag te ontwikkelen, want anders zijn onze pogingen net
zo nutteloos als proberen met een roeiboot de overkant te bereiken zonder eerst
de boot los te maken van de oever. Op de tweede plaats ontwikkelen we de
instrumenten die voor de meditatie belangrijk zijn zoals energie, concentratie
en opmerkzaamheid waardoor we uit onze geconditioneerde patronen kunnen komen. Tenslotte
komen we tot wijsheid, i.e. volgens Goldstein het helder zien van het
vergankelijke, geconditioneerde wezen van alle verschijnselen, de wetenschap
dat alles wat opkomt van nature weer verdwijnt. Het is belangrijk deze vergankelijkheid
te aanvaarden. Het inzicht in zelfloosheid komt hieruit voort. De schrijver Wei
Wu omschreef het ik als een hond die staat te blaffen onder een boom die er
niet is.
In drie stappen komen
we tot een meer onthechte omgang met onze emoties: het herkennen en het
aanvaarden ervan, daarnaast het wijs onderscheiden van heilzame en niet heilzame
gevoelens voor onszelf en voor anderen en tenslotte het niet identificeren ermee.
‘In werkelijkheid is iedere
gemoedstoestand of emotie een uitdrukking van zichzelf. Het is verlangen dat
verlangt, vrees die vreest, liefde die liefheeft. Het is is niet jij of ik..’
Er zijn vier wegen tot bevrijding: namelijk geestdrift, de
sterke wens iets te doen en te volbrengen; daarnaast is energie en inzet
belangrijk, de weg als een uitdaging te zien; op de derde plaats komt
waarheidsliefde en tenslotte is het belangrijk om zaken te onderzoeken, vragen te
stellen over hetgeen we niet begrijpen, om aldus ons begrip te vermeerderen.
De tien parami of heilzame
kwaliteiten zijn vrijgevigheid, deugdzaamheid, verzaking, wijsheid, inspanning,
geduld, oprechtheid, vastberadenheid, liefdevolle vriendelijkheid en
gelijkmoedigheid. Deze kwaliteiten maken dat ons genade geschonken wordt. Gelijkmoedigheid
is prettiger dan het hebben van aangename gevoelens. Ook helpt dit bij het
opruimen van alle karma. In een hoofdstukje op het eind van het boek waarin Goldstein
zijn visie geeft op sterfelijkheid, zegt hij dat inzicht in de onbestendigheid
van het leven belangrijker is dan liefdevolle vriendelijkheid.
In de Vipassana meditatie gaat het om een balans tussen
inspanning en overgave. Door het benoemen van hetgeen onze aandacht vraagt leert
men los te komen van vastgeroeste vormen en pijnlijke gevoelens onder ogen te
zien. Door mededogen op te brengen met onszelf en anderen zetten we een
belangrijke stap op weg naar vrede en, vanwege het uitstralingseffect, naar de
wereldvrede.
Hier
mijn bespreking van het boek Zen;
notities onderweg van Maarten Houtman, hier
die van de documentaire The Buddha
(2011) van David Grubin.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten