Overeind blijven in een wankele wereld
De toestand in de wereld wordt er niet beter op. In plaats
van samen te werken om onze planeet leefbaar te houden, vecht men elkaar de
tent uit. De toenemende bewapening in de wereld - nu weer door Iran - is een
rechtstreeks gevolg van de onvoorspelbaarheid die Trump om zich heen creëert,
maar Trump komt natuurlijk niet zomaar uit de lucht vallen. Hij is een
voorbeeld van gevoelens van onveiligheid die de al zo lang voorspelde economische crisis
teweeg brengt. Het kapitalisme bevindt in een eindstadium en trekt de touwtjes
hard aan waardoor immateriële waarden een speelbal worden van de hebzucht van
enkelingen. Het is een interessante vraag waarom we dit laten passeren en het
antwoord heeft veel te maken met het feit dat we zelf boter op ons hoofd hebben
en de situatie in stand houden. Dit werd bijvoorbeeld duidelijk aangetoond door
Cees Grimbergen in zijn vervolgserie Zwarte
zwanen over de pensioenen. We hebben liever dat men in foute bedrijven
belegt zodat wij met een hoger pensioen naar een of ander vakantie eiland
kunnen vliegen. We blijven consumeren tot de wereld erbij neervalt.
Dit zwarte scenario wordt weersproken door de lezingencyclus Betovering en inzicht van Victor Kal.
Niet door zijn vaststelling in zijn eerste lezing dat we door het afzweren van
religie het heidendom binnengehaald hebben, maar - om het in mijn eigen woorden te zeggen - door het benadrukken van een
houding van openheid, van vertrouwen in de toekomst, in de vierde lezing uitgedrukt
in een andersoortig tijdsverloop dan de chronologische. Eerst komt de toekomst
en die zet het verleden en het heden in een ander licht. Door het uitzicht op een
gelukkige toekomst wordt de loodzware last van het verleden doorbroken. Achille Mbembe wijst
in die richting aan het eind van Kritiek
van de zwarte rede: 'We kunnen dus zoveel grenzen bouwen als we willen, muren en
omheiningen optrekken, indelingen, classificaties en hiërarchieën aanbrengen,
uit het mensdom de mannen en vrouwen proberen te verwijderen die we hebben
vernederd, op wie we neerkijken, die niet op ons lijken of met wie we naar ons
oordeel nooit tot een goede verstandhouding zullen komen: er is toch maar één
wereld en we hebben er allemaal recht op.’ Wellicht helpt het
nieuwe plan van de EU om vluchtelingen vanuit Afrika over te laten komen om een
eerste stap daartoe te zetten. Tegelijk dienen we
werk te maken van een betere leefbaarheid in Afrika zelf.
Als we techno optimisten zoals Patrick Lammers in De klimaatkloof mogen geloven kunnen we
met het irrigeren van woestijnen met behulp van zonne-energie ervoor zorgen
dat Afrikanen niet weg hoeven te vluchten. Een andere manier om zoiets te
verwezenlijken kwam van de inmiddels overleden kunstenaar Peter Westerveld die in
De man die de wereld wilde veranderen door
Mariëtte Faber geportretteerd werd. In een tijd waarin men zich afvraagt of de
mens door de technologie verandert, zoals Robbert Dijkgraaf deed in de
prestigieuze serie The mind of the
universe is het van belang om ons niet gek te laten maken met experimenten
die niet gericht zijn op een gelukkiger leven in een duurzame wereld.
Maatschappelijke vernieuwing is geen zaak die van vandaag op
morgen tot stand komt. De tegenkrachten zijn groot, vooral van witte mannen die
hun hegemonie bedreigd zien. Eerder al liet Wilfred De Bruijn in de serie Op zoek naar Frankrijk zien dat hoe
harder we vasthouden aan het oude des te moeilijk het veranderingsproces
verloopt. Vastklampen aan aloude gebruiken als Zwarte piet en vermolmde
instituties als de nationale staat brengt ons weinig verder. Zelfs militairen zijn
in staat ontroering op te wekken, zoals we zagen in de serie Kijken in de ziel van Coen Verbraak. De
mens is zo slecht nog niet. Vertrouwen is en blijft het bindmiddel, zoals
duidelijk werd in de Tegenlicht uitzending Ons
dagelijks brood over het broodfonds.
Schrijven kan ook een middel om iets te bereiken. Lieke
Marsman doet in Het tegenovergestelde van
een mens een poging om het huidige levensgevoel te duiden en straks is er de
nieuwe roman Harnas van hansaplast van
Charlotte Mutsaers. Buiten het geijkte schema van autonome of geëngageerde
kunst om, leveren dit soort schrijvers, zoals Rosalie Buikema in Revoltes in de cultuurkritiek stelde,
een kritische bijdrage aan ons mens-zijn in een tijd van heftige
verandering.
Hier
mijn verslag van de lezingenserie van Victor Kal, hier
mijn bespreking van Kritiek van de zwarte
rede, hier
mijn verslag van De klimaatkloof, hier
die van Kijken in de ziel: militairen, hier
mijn bespreking van Ons dagelijks brood,
hier
die van het vervolg van de serie Zwarte
Zwanen, hier
die van De man die de wereld wilde
veranderen, hier
die van The mind of the universe, hier
die van Op zoek naar Frankrijk, hier
die van Revoltes in de cultuurkritiek. De afbeelding is gemaakt door TJarko van der Pol voor De Correspondent.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten