Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



zondag 24 september 2017

Recensie: Kritiek van de zwarte rede (2016), Achille Mbembe


Aanklacht tegen de vernegering van de wereld.

De Kameroense filosoof Achille Mbembe (1957) deed eerder van zich spreken in de Tegenlicht uitzendingen Zwart geld: de toekomst komt uit Afrika (2013) en Acces to Africa (2015). In The giant is falling (2016) stelde hij de ontwikkeling van het ANC onder Jacob Zuma aan de kaak. In alle drie programma’s komt hij naar voren als een inspirerende denker over een betere toekomst voor Afrika. In zijn boek Kritiek van de zwarte rede analyseert hij de moderne maatschappelijke verhoudingen. De vernegering van de wereld grijpt volgens hem steeds meer om zich heen.

Mbembe wijt de problemen aan het kapitalisme dat zich steeds dieper in de samenleving in graaft. Dat begon al in de tijd van het kolonialisme. De zwarten uit Afrika waren een goed handelswaar om geld mee te verdienen, niet alleen door de slavenhandel maar ook in de plantages waar ze te werk werden gesteld. Mbembe beschrijft deze ontwikkeling op meeslepende, gedetailleerde, maar tegelijk ook abstracte wijze, waarbij hij vooral vanuit de Franse positie op het verleden terugkijkt en daarbij meteen De Tocqueville meeneemt die een belangrijke bijdrage leverde aan de democratische ontwikkeling van de Verenigde Staten. De slavenopstand en de daarop volgende onafhankelijkheid van Haïti, die een tiental jaar betekende een wending in de geschiedenis van de emancipatie van de mens.  

Veel plaats wordt ingeruimd voor het uit de doeken doen van het begrip van de neger –vaak geschreven met een hoofdletter - die net als de blanke een constructie is. Dat heeft te maken met onze omgang met de werkelijkheid. ‘De ontmoeting met de realiteit is nooit anders dan fragmentarisch, verhakkeld, kortstondig, vol tegenstrijdigheden, altijd voorlopig, telkens weer bij te sturen.’ De beeldvorming rond de neger is heel divers, waarbij soms trots op de voorgrond staat, maar vooral de negatieve kwalificaties overheersen. Daardoor wordt de zwarte opgezadeld met minderwaardigheidsgevoelens. heeft hij de kleur van de duisternis en is hij op de eerste plaats een geslachtsdeel. Mbembe gaat diep in op psychoanalytische denkbeelden van Lacan om het moeilijk te doorgronden wezen van de neger te begrijpen. Termen als weerspiegeling en verdubbeling, die hij daarbij gebruikt, zijn complex maar de breuk met het eigen ik en de onteigening en vernedering, die daar het gevolg van zijn, zijn niet moeilijk te begrijpen. Het fetisjen zorgen voor een greep op het bestaan. Afrika vinden is volgens Mbembe het identiteitsverlies ervaren dat bezetenheid mogelijk maakt. De christelijke gebruiken vonden daarin ook een toepassing.

Een grote plaats in zijn theorievorming is ingeruimd voor Frantz Fanon (1925 – 1961) die op de Franse Cariben geboren werd. Hij koos voor het vak van psychiater en stelde zich teweer tegen de koloniale oorlog in Algerije, waarbij hij geweld tegen de overheerser goedkeurde. Volgens Mbembe moeten we dit standpunt in zijn tijd begrijpen. Ook schrijver Frank Westerman was in zijn jeugd niet tegen het gebruik van geweld door guerilla bewegingen in Midden Amerika. Hij haalde er zelfs geld voor op, vertelde hij tegen Jeroen van Kan. Het latere geweldloze protest van Nelson Mandela tegen de apartheid verzette net zoveel bergen, al blijft het institutionele racisme volgens Mbembe een demon. Een uitbraak daarvan zagen we onlangs nog in Charlottesville, Virginia.

Sterk is de toekomstvisie van Mbembe. Hij pleit voor één wereld, ons ecologisch kwetsbaar geheel dat we met ons allen moeten beschermen. Hij is sterk tegen de veiligheidsstaat die muren opricht en grenzen bepaalt. ‘We kunnen dus zoveel grenzen bouwen als we willen, muren en omheiningen optrekken, indelingen, classificaties en hiërarchieën aanbrengen, uit het mensdom de mannen en vrouwen proberen te verwijderen die we hebben vernederd, op wie we neerkijken, die niet op ons lijken of met wie we naar ons oordeel nooit tot een goede verstandhouding zullen komen: er is toch maar één wereld en we hebben er allemaal recht op.’ 

Hij spreekt zich ook uit tegen koloniale standbeelden want die rijten de wonden open. Ook is hij voor ontverwanting omdat we allemaal elkaars verwanten zijn. Een geestverruimende visie.

Hier mijn bespreking van Zwart geld: de toekomst komt uit Afrika, hier die van Acces to Africa, hier die van The giant is falling, hier mijn verslag van het gesprek dat Jeroen van Kan met Frank Westerman had.



Geen opmerkingen:

Een reactie posten