Enkel fatalisme voert naar een oplossing
In het kader van de G10, een schaduwtop van de G7, waarin denkbeelden
over economie en filosofie worden uitgewisseld, sprak de Sloveense filosoof
Slavoj Zizek gisteravond in een afgeladen Westerkerk in Amsterdam over zijn
nieuwe boek The courage of the
hopelessness. Ik zal proberen zijn betoog zo goed mogelijk samen te vatten,
maar zijn steenkolen Engels maakte dat niet altijd gemakkelijk. In geval van
onduidelijkheid of misinterpretatie is er altijd nog het boek dat in mei a.s.
verschijnt.
Zizek begint met kritiek op de linkse intelligentsia die wel
verandering prediken maar daar liever niet aan willen. Hij maakt een
vergelijking met een roker die zegt dat hij elke dag kan stoppen maar inmiddels
verslaafd blijft aan zijn oude gewoonte. Zizek stelt in zijn bekende provocerende
stijl dat men eerst moet wanhopen om tot verandering te komen. Vandaar ook de
titel van zijn boek: de moed van de hopeloosheid.
Daarna gaat hij in op ecologische bedreigingen die geen
reden zijn om het kapitalistisch systeem te veranderen, maar slechts leiden tot
maatregelen om de ergste gevolgen binnen de perken te houden. Hij noemt
bijvoorbeeld de enorme luchtvervuiling in China die ertoe leidt dat inwoners
naar andere gebieden kunnen verhuizen waar de lucht schoner is. Men is verrast
dat in Groenland groenten worden verbouwd, maar over de oorzaken daarvan sluit
men de ogen. Dichtbij ligt het voorbeeld van de Joegoslavië oorlog in de jaren
negentig. Niemand kon vermoeden dat burgers die vreedzaam samen hadden geleefd opeens
de wapens tegen elkaar zouden opnemen. Ook in de politiek zien we mechanismen
van normalisatie. Eerst was het niet te geloven dat Trump aan de macht kon
komen, daarna treedt alweer een aanpassing op.
Zizek gaat in op manieren om op de bedreigingen te reageren.
Men kan heel onverschillig blijven en denken dat de tijd wel zal leren hoe het
uitpakt, men kan geloven dat de techniek ons wel redt, maar ook zelf heel
actief aan de gang gaan, bijvoorbeeld met afvalscheiding. Zizek haalt
Sloterdijk aan met wie hij deze avond nog in debat was gegaan als die niet na
een ongeluk in de bergen in Frankrijk in een ziekenhuis zou liggen. Sloterdijk meent
dat we het tijdperk van het antropoceen ingaan, waarin de mens de natuur naar
zijn hand kan zetten. Het internet der dingen is in staat om beslissingen te
nemen die beter zijn dan de mens ooit zou kunnen doen. Verkiezingen zouden niet
eens meer nodig zijn. De technologie zou in ieder geval de valse retoriek van
Geert Wilders naar de prullenbak verwijzen.
Zelf denkt Zizek dat we op een ruimteschip leven en een
andere relatie met de aarde moeten opbouwen om niet ten onder te gaan. Zizek
noemt het schrijnend dat de kapitalistische economie de schade die het
aanbrengt aan de aarde niet in rekening brengt. Anders dan Sloterdijk die
communistische opvattingen omarmt, kiest Zizek voor een liberale toekomst
waarin de mens een stempel op het leven drukt. Zizek maakt een grap over de
noodzaak om een geldsysteem in de vroegere Sovjet Unie in te voeren. Stalin
besliste het meningsverschil tussen voor- en tegenstanders door te zeggen dat
er geld zou zijn en geen geld. Op de vraag van zijn gehoor hoe dat zat, zei hij
dat sommigen geld zouden hebben en anderen niet. Zizek steunt linkse
verzetsbewegingen zoals DIEM 25 van Varoufakis, die een andere politiek
voorstaan dan door de linkse elite op dit moment wordt uitgevoerd.
Op de vraag wat te doen, die door Lenin al werd gesteld, antwoordt
Zizek dat we ons niet te zeer door rationale keuzes moeten laten leiden en dat we
risico’s moeten nemen, want de bedreiging van de liberale democratie door het
nieuwe fascisme zijn groot. We dienen ons daar scherp bewust van te zijn. Het
besef van ons noodlot brengt ons naar een oplossing. De Europese Unie is hard
aan hervorming toe. Zolang we denken dat de huidige systeem levensvatbaar is,
worden we straks ingehaald door Le Pen en anderen, die 2017 het jaar van het
ontwaken noemen. Zizek noemt het paradoxaal dat juist de gebrekkige Europese
democratie heeft voorkomen dat de rechtse bevolking haar zin heeft gekregen en
de deur dicht heeft geslagen voor vluchtelingen. Net zoals Trump een symptoom
is, zijn ook de vluchtelingen niet het probleem. Dat is het kapitalistisch
systeem waarin we leven.
In het debat met filosofe Marli Huijer die de plaats van
Sloterdijk had ingenomen, ging het over respect. Er ontstond een boeiende
discussie over de vraag of vluchtelingen zich dienen te conformeren aan opvattingen
die in Europa gelden. Anders dan Zizek, die vindt dat men bepaalde normen dient
over te nemen, wil Huijer op basis van een gesprek tot overeenstemming komen.
Huijer wees erop dat ook bekenden van elkaar af en toe vreemden van elkaar
kunnen zijn en dat er niet zo’n groot onderscheid is tussen onszelf en de
ander. Vanavond wordt dit thema door Conny
Janssen danst opgepakt in de voorstelling Home. Daarover morgen meer.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten