Astrid Roemer – de wereld heeft gezicht verloren (2016), documentaire van Cindy Kersenborn.

 Afzondering is heel wat anders dan isolement

De Surinaams Nederlandse Cindy Kerseborn maakte drie jaar geleden een documentaire over de inmiddels overleden schrijver Frank Martinus Arion en portretteerde daarna schrijfster en dichteres Astrid Roemer (Paramaribo, 1947), die afgelopen mei als eerste Caraïbische auteur de P.C. Hooftprijs voor haar oeuvre ontving. Het portret Astrid Roemer – de wereld heeft gezicht verloren ontleent de titel aan een novelle uit 1975 en wordt ingevuld door verschillende kenners van haar werk en met fragmenten daaruit.

Het was voor Kerseborn niet gemakkelijk contact te leggen met Roemer die zich na een akelige ervaring van stalking en beroving in Nederland al vijftien jaar buiten de schijnwerpers ophield. Kerseborn reisde naar het Schotse eiland Skye waar Roemer een tijdlang in een kleine gemeenschap woonde, maar daar was ze inmiddels vertrokken. Een veehouder vertelt dat ze met zijn moeder meeging om boodschappen te doen en in de winkel de artikelen liet pakken door het personeel, hetgeen haar een excentriek voorkomen gaf.

Later vindt Kerseborn Roemer in een klooster in Gent (zie foto), waar ze in alle rust wil nadenken over de essentie van het leven. Afzondering is heel wat anders dan isolement. Ze vindt het heel belangrijk om te schrijven. Ze zegt vier keer dat het verschrikkelijk zou zijn als ze dat niet kon. Veel erger dan leven zonder relatie. Aan het eind van de documentaire is ze Kerseborn ook wel dankbaar dat die veel moeite gedaan heeft om haar te vinden. Het portret gaf haar lucht om zich eens te uiten, onder andere over de Decembermoorden uit 2008. Ze ziet het als haar taak om verzoening tussen de verschillende Surinaamse bevolkingsgroepen tot stand te brengen door middel van een tribunaal als in Zuid Afrika na de apartheid werd gehouden. Haar politieke standpunten vervreemdden haar van haar familie. Haar moeder las de recensies over haar boeken en kon niet geloven dat haar oudste dochter lesbisch was.

Uitgever Franc Knipscheer vertelt dat het moeilijk was om in contact met Roemer te komen, maar dat dit wel vanzelfsprekend verliep. Hij stelt dat haar werk over de verhouding tussen dood en leven gaat en dat die in metaforen beschreven wordt. Roemer ziet taal als een kunstuiting.De lezer moet bij de les blijven om van haar werk te genieten. Vaak valt de inhoud pas bij herlezing op zijn plaats. Haar eerste roman Over de gekte van een vrouw (1982) viel goed in de feministische tijd die Nederland toen beleefde. De trilogie met de nieuwe titel Onmogelijk moederland (2016) over de militaire dictatuur onder Bouterse getuigt van een enorme concentratie, maar ze heeft daarin ook nog ruimte om haar kat te beschrijven, zoals we in een fragment horen. Haar poëtische stijl geeft een extra dimensie en kracht aan haar beschrijvingen, waarin de positie van de vrouw en speciaal de zwarte vrouw een belangrijke rol speelt. 

Letterkundige Michiel van Kempen vertelt dat ze soms speelt met werkwoordsvormen. Door andere tijden te gebruiken haalt ze de lezer uit het verhaal. Hij merkt daarbij op dat die in de Duitse vertaling van Lijken op liefde (1997), een onderdeel van Onmogelijk moederland, werden rechtgetrokken hetgeen haar meteen een belangrijke Duitse prijs opleverde. Roemer was volgens hem een icoon van de vrouwenbeweging. Haar poëtische stijl zoals vertolkt in de bundel Afnemend (2012) werd overgenomen door de eveneens in Paramaribo geboren en in Amsterdam overleden Hans Faverey.

Roemer zegt dat ze door gaat met experimenten. Haar nieuwe autobiografie is geschreven in korte zinnen die een dynamisch ritme moeten aangeven van een leven dat niet gehecht is ,al wordt dat, getuige de recensie van Arjan Peters (de Volkskrant, 23 april j.l.) niet door iedereen op prijs gesteld. Daartegen over staat dat schrijfster Ruth San A Jong haar schrijflessen altijd begint met de uitspraak van Roemer dat schrijven de wetenschap van het intieme is, hetgeen een erkenning en aanmoediging is voor het creatief schrijven.

Hier de trailer, hier de vooraankondiging, hier mijn bespreking van de documentaire over Frank Martinus Arion, hier het artikel Astrid Roemer waar ben je uit 2007 van Ruth San A Jong.