Wim Hazeu over biografie Maarten Toonder, VPRO-boeken, 14 oktober 2012

Een heer van stand met een gorgelende stem

Het is honderd jaar geleden dat de schepper van Olivier B. Bommel werd geboren. Wim Brands noemt Maarten Toonder (1912-2005) een groot kunstenaar. Talloze uitdrukkingen zijn van hem afkomstig, zoals het gevleugelde Als je begrijpt wat ik bedoel. Biograaf Wim Hazeu zit in de studio bij Wim Brands, samen met de tekenaars Harrie Geelen en Dick Matena die in de Toonder Studio’s werkten.

Matena was zeventien jaar oud toen hij in de Toonder Studio’s solliciteerde. Toonder, een heer van stand met een gorgelende stem die door Harry Geelen kunstig geïmiteerd wordt, bekeek zijn tekeningen en was daar tevreden over.

Wim Hazeu was zes jaar bezig met de biografie, een jaar langer dan met die van Vestdijk. Hij zat vaak in de kelder van het Letterkundig Museum. Hij kreeg eerst geen vat op Toonder. Hij gaf de biografie een motto mee over onafhankelijkheid en je eigen weg gaan, iets dat op Toonder van toepassing is. Hij kreeg, net als Heer Bommel van Tom Poes, steun van zijn broer Jan Gerhard (op de omslag op het schilderij).  

Geelen zegt dat Toonder zich onbegrepen voelde. Matena heeft het over sociale onhandigheid, maar niet toen hij jong was, Hazeu zegt dat dat kwam omdat hij altijd zat te tekenen. Brands grijpt in. Hij was al gewaarschuwd dat het gesprek zou ontaarden met drie lieden die het niet met elkaar eens zijn. Hij begint over de Studio’s waarin een Europese tegenhanger van Walt Disney moest ontstaan, maar Toonder had geen tijd daarin aanwezig te zijn.  

Brands toont een fragment waarin Toonder in de tijd van de Tweede Wereldoorlog het loopje voordoet van Heer Bommel en Tom Poes. Hazeu noemt Toonder een charmante maar, geïsoleerde man. Geelen zegt dat hij in 1964 naar Ierland ging en dat hij jaarlijks langskwam in zijn Studio’s maar zonder zijn tekenaars te groeten. Matena voegt daaraan toe dat Toonder meesterlijk met het penseel was, maar een slechte werkgever die nooit tijd had.

In een fragment van NTR/Cinevista legt Toonder uit wat zijn stripfiguren symboliseren. Bommel vertegenwoordigt het gevoel en Tom Poes het verstand. Geelen zegt dat Toonder secundair reageerde en altijd erg twijfelde, Hazeu dat hij alleen eerlijk was in de brieven aan zijn broer. Volgens Matena was Toonder niet warm en legde hij alle liefde in zijn werk. Hazeu voegt daaraan de liefde toe voor zijn vrouw Phiny Dick en nadat die in 1990 stierf voor zijn tweede vrouw, componiste Tera de Marez Oyens, die na hun huwelijk in 1996 niet lang leefde.

Als vader was hij een ramp, concludeert Brands uit de biografie. Hazeu zegt dat hij geen affectie kon opbrengen voor zijn kinderen. Volgens Geelen was er sprake van onvermogen na de dood van Phiny. Voor Matena was Toonder een vervangende vader, voor zijn kinderen was hij minder toegankelijk. Zijn kleinkinderen moesten audiëntie aanvragen om hem te spreken te krijgen.  

Brands leest voor uit een brief uit 2000 van Toonder aan Geelen, die de ontvanger aan Brands toestuurde. Het was nog voor zijn terugkeer naar Nederland en gaat over zijn onvermogen te werken zonder een vrouw in zijn buurt. Geelen zegt dat Toonder niet gewetenloos was maar een pedagogisch onvermogen had. Hij was zelf ook opgegroeid zonder vader. Geelen noemt hem een groot verteller en hij genoot van zijn autobiografie. 

Hier meer over de driedelige autobiografie van Maarten Toonder, hier meer informatie over Maarten Toonder op de site van de VPRO.