De realiteit als norm
Jaap Peters is organisatie-activist bij het Rijnlands adviesbureau DeLimes nieuw organiseren. Hij woont
werkt (Oude Raadhuis) in Zwammerdam dat zich aan de Limes, de voormalige Noordelijke grens van het Romeinse Rijk, ligt. Hij schreef met professor Mathieu Weggeman in twee mini-boeken 'Het Rijnlandse Model. In 2009 verscheen Het
Rijnland Boekje (ebook, oktober 2010) en in september 2012 Het Rijnland PraktijkBoekje (ebook,
ook september 2012); dit praktijkboekje beschrijft hoe de eigen organisatie in bijvoorbeeld onderwijs,
bedrijfsleven of zorg op z’n Rijnlands kan worden ingericht.
Het Rijnlandse gedachtegoed is o.a. gebaseerd op het Romeinse
recht, zoals ons dat zestig jaar voor Christus bereikte en dat, anders dan het
op regels gebaseerde Anglo-Amerikaanse recht, uitgaat van billijkheid en
redelijkheid. De context speelt in het Rijnlandse dus een belangrijke rol: worden regels goed toegepast in de context?
Peters noemt als voorbeeld dat de politie in 2008 targets moest halen en daarom
kinderen ging bekeuren die een fietslampje aan de arm droegen in plaats van op het witte spatbord. De rechter
was echter van oordeel dat het niet ging om de vraag waar het fietslampje fysiek zit, maar op de vraag 'Was het kind zichtbaar?' Handel in de geest van de wet, niet naar de letter.
Het probleem van de Romeinen was dat 'hun organisatie' zo groot werd,
dat hun wetten niet overal zonder meer toepasbaar waren. De bestuurders in de
buitengebieden kregen daarom de opdracht mee om te kijken of de wetgeving in
hun gebied paste. Regels moesten met de tijd meegaan. Als regel regel is staat
de tijd stil en kan er geen sprake zijn van voortschrijdend inzicht of noodzakelijk 'maatwerk'. Van belang in deze benaderingswijze is de kwaliteit van de
gezagshandhavers. Een vakman moet net als een blindengeleidehond intelligent
ongehoorzaam kunnen zijn: met regels is niets mis, maar kadaverdiscipline is niet aan de orde. Voor afwijkingen van de regel moet ruimte mogelijk zijn.
In de Intensieve Menshouderij (2004), bij McDonalds bijvoorbeeld,
wordt alles volgens procedures afgehandeld. Befehl ist Befehl. De 'slimme'backoffice stuurt de 'domme'frontoffice aan. In
het Rijnlandse model is het omgekeerd: de frontoffice stuurt de backoffice aan. De backoffice ondersteunt het
primair proces. En het organiseerproces wordt daarmee weer teruggegeven
aan de inhoudelijke professional..
Ziggy Klazes brengt de zaak Savannah ter sprake waar de rechter
de gezinsvoogd schuldig achtte aan haar dood, waarna de procedures door de Jeugdzorg nog verder dichtgetimmerd
werden.
Peters noemt dit laatste een jammerlijke vergissing. Nog
meer regels leidt op een nog verdere verticale (door de baas gestuurde) in plaats van horizontale
(collegiale) aansturing. Steeds meer regels leidt niet tot meer aandacht, maar juist tot minder
aandacht voor 'de kern van de zaak'. In dit geval het kind. Iedereen
weet dat, maar we doen alsof onze neus bloed.
Volgens de wet is iedere Nederlander verantwoordelijk voor
zijn eigen daden. Peters noemt het geval Wesley die in december 2011 tijdens
Ajax - AZ de doelman van AZ aanviel. De laatste gaf de hooligan vervolgens een
karatetrap en werd met een rode kaart van het veld gestuurd omdat de regels dat
nu eenmaal zeiden. Er ontstond nog meer tumult toen het team van AZ vervolgens
naar de kleedkamer ging en de wedstrijd werd gestaakt. De volgende dag werd de rode kaart geseponeerd. De
KNVB voelde waarschijnlijk nattigheid. Wesley werd door het snelrecht voor zes
maanden veroordeeld, ondanks zijn zwakbegaafdheid en zijn alcoholprobleem. Ook met een relatief laag IQ ben je verantwoordelijk voor je daden, ...
niet iedereen met een laag IQ valt immers een keeper in een vol stadion
aan, oordeelde de rechter.
Op de vraag van Ziggy wat het Rijnlandse model oplevert,
verwijst Peters naar het bericht van de avond ervoor dat vanaf 2010 800 postbodes
zijn ontslagen vanwege het dumpen van post. Terwijl vroeger een postbode een
beroepseed moest afleggen, wordt het werk inmiddels gedaan door een goedkope
uitzendkracht, die alleen 'tijd ruilen voor geld' belangrijk vindt. Werk is niet in regels te
vangen. Het is een kwestie van vertrouwen en toewijding. Als dat er niet is heb je inderdaad veel en duur toezicht nodig.
Rijnlands gaat dus over 'Kwaliteit' met een grote K gegarandeerd door
vakmensen, niet de papieren certificaten en andere afbeeldingen van de
werkelijkheid.
Om uit te leggen wat de privatisering van de nutsbedrijven
met de organisatie van de arbeid deed, gaat Peters terug naar de Fransman
Michel Albert die in 1991 na de val van de Muur (1989) de nadelen beschreef van het
Amerikaanse kapitalistische model met een kleine overheid en lage belastingen.
Als iedereen alleen zijn eigen straatje schoonveegt, ontstaat ergens een collectieve vuilnisbelt.
Daar ligt een rol van een daadkrachtige overheid. Als collectieve voorzieningen verschralen vult de collectieve ruimte zich met 'afval'. Als iedere school bij de
poort selecteert komen kinderen letterlijk op straat te staan. Daar
wordt de kwaliteit van de samenleving niet beter op. 'Het rendement' van
de individuele school echter wel. Als er voor laagbetaalden geen
huurhuizen zijn moet je ze opzadelen met te hoge hypotheekkosten die
uiteindelijke 'giftige' leningen veroorzaken en in jouw pensioenfonds
terecht komen.
Ziggy wil weten of het Rijnlandse model ook winstmaken
voorstaat.
Peters zegt dat winst maken zonder afdracht van ziekte- of
pensioenuitkering relatief gemakkelijk is. Het speelt de aandeelhouders in de
kaart, maar de belastingbetaler draait op voor de maatschappelijke kosten. President Obama
voerde een ziektekostenverzekering in, dat is maatschappelijke rendement maken.
Ziggy wil verder weten of in het Rijnlandse model de klanten
voorop staan.
Peters haalt een directeur van Porsche aan, die zei dat een
gelukkige werknemer tot een gelukkige klant leidt. Ook de
toeleveringsleveranciers worden erin betrokken. Tevreden medewerkers maken tevreden klanten en tevreden toeleveranciers zorgen voor de goede producten: de wet van Porsche!
Het manegement-tijdperk (vanaf 1911) ligt achter ons. Het ging in de laatste honderd jaar niet om de menselijke maat maar om het systeem. Het eigen initiatief werd eruit geramd. Zonder context, door het opdelen van werk in kleine deelstukjes, kreeg de manager meer macht. Door de nieuwe technologie (Web 2.0) worden managers overbodig. Teams van werkers organiseren het werk zelf. Dat is het echte Nieuwe Werken. De vakman krijgt het organisatieproces weer in handen. Het gaat immers om kenniswerkers, niet meer om mensen aan een lopende band.
Het manegement-tijdperk (vanaf 1911) ligt achter ons. Het ging in de laatste honderd jaar niet om de menselijke maat maar om het systeem. Het eigen initiatief werd eruit geramd. Zonder context, door het opdelen van werk in kleine deelstukjes, kreeg de manager meer macht. Door de nieuwe technologie (Web 2.0) worden managers overbodig. Teams van werkers organiseren het werk zelf. Dat is het echte Nieuwe Werken. De vakman krijgt het organisatieproces weer in handen. Het gaat immers om kenniswerkers, niet meer om mensen aan een lopende band.
De Rijnlandse school is te vergelijken met een voetbalteam,
waarbij men uitgaat van de aangeboren talenten van de spelers. Men helpt vervolgens elkaar
onderling. Iedere voetballer, zonder aanzien des persoons, dezelfde competenties
(CITO-gedreven) aanleren is niet alleen een zinloze exercitie, maar ook
een misdaad tegen de menselijkheid.
Op de bedenking van Ziggy dat ouders hoge cijfers voor hun
kinderen willen, merkt Peters op dat ze een goede opleiding i.v.m. een hoog salaris voor
hun kinderen willen, maar dat een automonteur tegenwoordig vaak meer verdient
dan een ZZP-er die academisch is opgeleid. Weldenkendheid is een deugd en dat hangt niet samen met hoog opgeleid,
maar met goed opgeleid. De voorbeelden liggen voor het oprapen. De realiteit is het uitgangspunt, niet
de norm. Een vakman weet wat goed is en dus ook wat fout is en schaamt zich,
anders dan de genoemde uitzendkrachten die de post rondbrengen, voor een
slechte uitoefening van zijn of haar ambacht. Als alleen het financiële aspect leidend
blijft, dan kan Peters nog wel wat boekjes vol schrijven. Om die cirkel te
doorbreken is het belangrijk om jongeren niet op te zadelen met schulden, die ze
vervolgens met dikke salarissen en bonussen moeten afbetalen. Je maakt ze immers slaaf van een manier van denken die juist de huidige
financiële crisis heeft veroorzaakt (eerst kapitale schulden maken en
dan er vervolgens achter komen dat je het niet terug kunt betalen).
Tenslotte gebruikt Peters nog een mooi beeld over de
persoonlijke gevolgen van de crisis. Iedereen wordt gebeten door de slang, maar
niet iedereen gaat er kapot aan. Het is zoals Bruce Springsteen zei: je moet in
je leven steeds de trekker overhalen bij iedere beslissing die je neemt, maar
als je dat tegen je eigen gemoedsrust in doet, dan vernietig je stukje voor stukje jezelf en zit je hoofd uiteindelijk vol met 'devils & dust'.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten