Hans Lemmens over Het grijze gebied tussen hooggevoeligheid en autisme, Centrum voor Antroposofie Haarlem, 15 oktober 2012

Hans Lemmens baseert zijn visie over de verhouding tussen hooggevoeligheid en autisme op het lichamelijke. Is de mens zijn lichaam of heeft hij een lichaam? Anders dan in de existentiefilosofie gebruikelijk is vindt Lemmens dat de mens een lichaam heeft en er niet mee samenvalt. Het lichaam is het dingachtige waarin de ziel zich als aandacht manifesteert, onder andere merkbaar door de ogen. De verhouding tussen ziel en lichaam is een elastische. De ziel kan weg van het lichaam. Het wordt uitgerekt in geval van stress. In bad, tijdens seks of in beweging keert de ziel terug in het lichaam.Ook bij hooggevoeligen is het elastiek uitgerekt. 

Lemmens doet een oefening met éénpuntige of verspreide aandacht waarbij de zaal moet zeggen wat men het prettigst vindt. Aanleg speelt hierbij een belangrijke rol. Het brengt hem op een schaal, waarop aan de ene kant de ziel in het lichaam verankerd is. De persoon beweegt traagt en is niet zo zintuiglijk. Aan de andere kant is de ziel losser van het lichaam. In het midden heeft men een goede balans tussen contact met de buitenwereld en bij zichzelf blijven.

Meer naar de losse kant zien we achtereenvolgens sensitieve mensen, die gevoelig zijn voor hun omgeving, mensen die zichzelf gemakkelijk kwijt raken, snel angstig zijn en controle nodig hebben. Extremer wordt het bij ppd-nos, waarbij men de oriëntatie kwijt is en door het zwakke onderscheid tussen fantasie en werkelijkheid dwangmatigheid optreedt. Nog verder zien we Asperger en tenslotte komen we bij het klassieke autisme, waarbij de ziel het contact met het lichaam heeft verloren. Het zielenleven is er wel, maar manifesteert zich niet.

Autisme is een extreme vorm van hooggevoeligheid, stelt Lemmens. Door zich af te sluiten schermt een autist deze hooggevoeligheid af. Hooggevoeligheid en autisme bevinden zich in een grijs gebied waarin symptomen kunnen wisselen. Veiligheid speelt een belangrijke rol om angst te reduceren. In onze cultuur wordt het grijze gebied groter. De computer versterkt deze ontwikkeling.

Lemmens gaat verder in op het grijze gebied. Hij zegt dat de motoriek van een autist vaak stroef is, omdat de incarnatie van de ziel niet normaal verlopen is, maar als iemand gemotiveerd is kan die ook weer snel reageren. Lineaire tijd bestaat niet, het tijdsbesef is onduidelijk, oorzaak-gevolg relaties worden niet als zodanig beleefd met alle consequenties van dien. Beeldtaal is belangrijk. Men ziet soms in één blik zien hoe een probleem in elkaar zit. Het leerproces verloopt van boven naar beneden, eerst wordt de inhoud in de geest opgeslagen en vervolgens voert het lichaam de instructie uit. In lichtere mate komen deze kenmerken ook voor bij iemand met hooggevoeligheid.  

Er ontstaat een discussie over het inlevingsvermogen van autisten. Volgens Lemmens manifesteert zich dat niet maar is het er wel. Men sluit zich af omdat men zich juist te veel inleeft. Gedrag en innerlijk hoeven niet overeen te komen. Dietmar Zöller schreef in Als ik met je praten kon… (1989) over zijn handicap. Hij bleek superintelligent maar kan dat niet uiten. 

Na de pauze gaat Lemmens in op de vraag hoe je een autist kan helpen, als je een ontwikkelingsstagnatie wilt voorkomen, want autisme kan ook zuiver zijn. Allereerst is acceptatie van belang, daarna moet je de motivatie van de autist gebruiken. Massages, baden, fietsen etc. werken ook heilzaam.    

Tijdens vragen uit de zaal zegt Lemmens dat autisme geen ziektebeeld is maar een manier van zijn. De verhouding tussen lichaam en ziel is losser. Het is een cultuuropgave een omkering te maken in de houding tegenover autisme, onder andere in het onderwijs. Dyslectici bijvoorbeeld kunnen niet focussen of focussen vanuit verschillende posities, waardoor ze het woordbeeld niet vatten.  

Toch heeft het verhaal mij niet geheel overtuigd. Vooral de stelling dat autisme een extreme vorm van hooggevoeligheid is, lijkt me aanvechtbaar. Het is alsof je appels en peren met elkaar vergelijkt. Wel geeft het een aanzet tot het nader doordenken van deze boeiende materie.  

Hans Lemmens (1951) is heilpedagoog en hypnotherapeut in een antroposofische GGZ-instelling in Alkmaar. Hij schreef Het elastiek tussen lichaam en ziel (2008) en Hoe mensen lichaam zijn (2010). Hier in het blog Antroposofie in de pers meer over Het elastiek tussen lichaam en ziel. Hier de synopsis.

aangepast 19 oktober 2012 om 13:05 uur.