Onno Blom over Het litteken van de dood, VPRO Boeken, 22 oktober 2017

Kunstenaar zet de droevige werkelijkheid in leven en werk naar zijn hand

Biograaf Onno Blom (1969) voltooide na tien jaar de biografie over Jan Wolkers onder de titel Het litteken en de dood. Het is tevens zijn proefschrift. De titel is ontleend aan een litteken dat Wolkers (Oegstgeest 1925 – Texel 2007) als klein kind opliep en dat hem stempelde met het teken van Kain, de wraakzuchtige broer uit de bijbel. Blom vertelt tegen Jeroen van Kan hoe hij biograaf van Wolkers werd. Hij kende hem vanuit zijn tijd als redacteur van de Bezige Bij. Toen hij daar in 2006 wegging nodigde Wolkers hem op Texel uit en was het pleit snel beslist. Blom had al eerdere biografische schetsen van Komrij en Mulisch afgeleverd en noemt de biografie een mooi genre. Wolkers was daarbij een mysterie. Zijn werk riep de vraag op of niemand, zoals hij zei, dichter bij de waarheid bleef dan hijzelf.

Van Kan noemt Wolkers een type schrijver bij wie het steeds draait om dezelfde kernmomenten, zoals de dood van zijn broer.

Blom antwoordt dat diens schrijven een manier van bezweren is. Hij begint zijn biografie daarom met de geboorte van de kunstenaar nadat zijn broer in 1944 aan difterie aan het sterven was. Hij werd zodanig verteerd door verdriet dat hij een zon tekende die stilstond, alsof hij daarmee de tijd kon stilzetten en de dood kon stoppen. Hij besefte dat God, zoals hij in zijn gereformeerde jeugd had geleerd, niet almachtig was en besloot zijn eigen hemel en aarde te scheppen.

Van Kan toont een fragment uit het VPRO programma Het gesprek uit 1968 waarin Wolkers praat over zijn toneelstuk Wegens sterfgeval gesloten waarin hij de opstanding zonder gewilde spot op de hak neemt. Van Kan ziet daarin dat hij het verleden voortdurend laat terugkomen.

Blom zegt nog eens dat Wolkers steeds weer dwangmatig probeerde de dood te bezweren, ook door zelf voluit te leven, ook in seksuele zin. Hij kon echter de dood, ook van zijn dochtertje en zijn vader, niet kwijtraken. Hij was dan ook elke dag aan het werk als schrijver en beeldhouwer. Als ambachtsman wist hij wat hij deed. Hij gebruikte niet alleen de oerkracht maar gaf die ook vorm.

Van Kan toont nog een ander fragment uit 1981 uit het programma De schrijver waarin hij vertelt dat men leerlingen enthousiast moet maken voor literatuur.

Blom zegt dat hij veel oudere gedichten uit zijn hoofd kende. De onmatigheid kwam hierin ook weer terug.

Van Kan zegt dat er twee typen biografen zijn, zij die de persoon kennen en zij die de persoon moeten reconstrueren en dat het eerste niet het simpelste is.

Blom antwoordt dat hij voor een belangrijk deel ook bij het tweede type hoort omdat Wolkers overleed voordat ze samen de vorm van de biografie hadden kunnen doornemen. Daarna stond hij er alleen voor. Hij probeerde in zijn archief op Texel te overhalen of de waarheid die Wolkers had beschreven klopte met de werkelijkheid. Hij ontdekte dat Wolkers geluidsopnames had gemaakt van gesprekken, bijvoorbeeld met zijn model Annemarie Nauta, die hij in zijn roman Turks fruit verwerkte. Blom durft geen uitspraken te doen over de achtergrond van de obsessies van Wolkers, die in interviews ook leugens kon vertellen bijvoorbeeld over de persoon met wie hij de in De kus beschreven reis maakte.

Hier op VPRO Boeken de weergave van een gesprek dat Thomas van den Bergh met Onno Blom over zijn biografie voerde. Hier mijn verslag van Benali Boekt Turks fruit, waarin Abdelkader Benali de nodige achtergronden van deze roman opspoort.