Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



maandag 9 oktober 2017

Eberhard van der Laan, Zomergasten, 30 juli 2017


Ontroerend portret van een burgemeester met een groot hart

Eberhard van der Laan (1955-2017) vond het VPRO-programma Zomergasten een geschikt medium om terug te blikken op zijn leven en de wereld waarin hij dat had doorgebracht. Op 4 mei j. l. hield hij een korte maar indrukwekkende toespraak op de Dam en drie maanden daarvoor schreef hij een openhartige brief aan de inwoners van Amsterdam waarin hij meldde dat zijn longkanker was uitgezaaid maar dat hij nog een poosje burgemeester wilde blijven. Omdat hij last heeft van vermoeidheid en pijn, is de uitzending kort van tevoren opgenomen. Dat gaf Van der Laan de zekerheid dat hij in ieder geval zou kunnen zeggen wat hij wilde.

Hij begint meteen sterk met het tonen van de overgang van dictaturen naar democratieën in Europa in de laatste vijftig jaar. Dat doet hij om aan te geven dat we vertrouwen moeten hebben in de wereld. Hij memoreert ook de rol van Max van der Stoel die in eigen huis als een rechtse sociaal democraat werd gezien, maar in Griekenland als een volksheld werd geëerd, zo merkte hij zelf toen hij daar in 1970 als scholier met een interrailpas rondreisde. Presentator Janine Abbring is in ieder geval verrast dat Spanje, Portugal en Griekenland nog maar zo kort een democratie zijn.

Dan brengt hij de dodelijke overval op juwelier Fred Hund ter sprake. Die markeerde een omslagpunt in het omgaan met criminaliteit. Van der Laan was net burgemeester en stelde een denkbeeldige wasstraat in waar overvallers, na te zijn opgepakt en berecht, schoongewassen weer uitkomen, waardoor de criminaliteit in de stad met vijftig tot zestig procent verminderd is.

Beelden uit de documentaire De stakende stad (2016) over de Februari staking in 1941 zijn aanleiding voor een lang betoog over het idee dat Nederlanders zich minder sterk verzet zouden hebben tegen de vervolging van de joden dan mensen uit ons omringende landen. Van der Laan heeft daar een studie naar gedaan en er een boek over willen schrijven, waarin hij uitlegt dat deze visie niet klopt. Hij laat een fragment zien van een college van historicus Bart van der Boom, die 164 dagboeken uit die tijd heeft uitgeplozen, die zijn stelling bevestigen. Diens boek Wij wisten niets van hun lot werd in 2012 onderscheiden met de Libris Geschiedenis Prijs. Moeder Van der Laan heeft een boekje geschreven dat In antwoord op je vragen (1983) heet en waarin ze de vragen van Eberhard over de excessieve vervolging van de joden probeerde te beantwoorden. Het brengt hem op een portret van het gesloten dorp Rijnsburg waar zijn vader dorpsdokter was en dat veel onderduikers opnam. Op de vraag van Abbring op wie hij het meest lijkt, antwoordt hij dat hij de onverschrokkenheid van zijn vader heeft, maar hopelijk de gevoeligheid van zijn moeder. Over de grootscheepse jodenvervolging zegt hij dat zijn stad met dit treurige feit moet zien te leven.

Beelden van ballerina Igone de Jongh die ook moeder is en keihard moet werken om haar taken te vervullen, brengen Van der Laan erop dat zijn motivatie om zijn drukke baan te doen het omgaan met mensen is. Hij wilde eerst huisarts wordt, maar werd uitgeloot en koos voor de advocatuur waar hij veel leerde. Hij vindt zijn verantwoordelijkheidsbesef zelf ook overmatig en zou meer aandacht aan zijn gezin besteden als hij zijn leven over mocht doen. Hij wilde geen burgemeester worden en had dit willen illustreren met een fragment van de sullige burgemeester in Swiebertje maar Amsterdam was een ander verhaal. Stilstaan bij zijn dood kan hij niet, geeft hij toe. Hij is een workaholic en blijft liever aan het werk. Hij merkt naar aanleiding van Igone nog op dat de culturele betekenis van Amsterdam in de wereld groot is en laat iets daarvan zien aan de hand van optredens van het Concertgebouworkest in 1988 op de Uitmarkt en in 2013 tijdens het Prinsengrachtconcert.

Fragmenten uit de film Mississippi burning (Alan Parker, 1988) over racisme in Mississippi in 1964 bieden Van der Laan de mogelijkheid om te spreken over het dilemma om binnen de wet te blijven of daar toch omheen te gaan met het doel om problemen op te lossen, zoals in dit geval de moord op drie mensenrechtenactivisten. Zijn stelling, verwoord op de Dam dat men ten alle tijden verdraagzaam dient te zijn, komt daarmee onder vuur te liggen, hetgeen bewijst dat de werkelijkheid nooit met vaststaande principes te lijf te gaan is. Van der Laan zegt daarbij dat initiatieven om orde in de stad te handhaven vaak gemakkelijker zijn dan in zijn gezin.

Heftige beelden van de aanslag op Charlie Hebdo, zoals ook te zien waren in de documentaire Three days that shook Paris (2015), leiden tot kritiek op het debat in de Tweede Kamer waarin men elkaar vooral vliegen afvangt en te weinig samenwerkt om problemen op te lossen. Zelfs Diederik Samson, die Wilders vergeleek met een haatprediker, krijgt een veeg uit de pan. Van der Laan verwijst naar het systeem van loting dat David van Reybrouck voorstelde als tegenwicht tegen beroepsdebaters die weinig anders doen dan elkaar vier jaar in de haren vliegen. In Amsterdam praat de politie, anders dan in Parijs, met mogelijke terroristen in een poging hen binnenboord te houden.

Beelden van volksvertegenwoordiger Jan Schaefer, die hij kort assisteerde, in De Pijp laten zien dat politici ook de schouders onder een zaak kunnen zetten. In dit geval onder de stadsvernieuwing die in het slop zat. Schaefer koos voor een compacte stad en, binnen randvoorwaarden, bouwen voor de buurt. Van der Laan maakt zich bezorgd dat zijn stad, net als Londen, straks onbetaalbaar wordt voor gewone mensen en wil een debat op gang brengen over welke stad men wil zijn. Hij droomt zelf van een Randstad naar het voorbeeld van New York waarin het Groene Hart als Central Park de longen zijn.

De onvervalste Britse humor van Monty Python die samen met Rowan Atkinson als heren uit Oxfordshire tegen elkaar opbieden over het feit hoe slecht ze het vroeger hadden, brengt Van der Laan tot de uitspraak dat men de elite voor zich moet winnen, bijvoorbeeld door hen uit te nodigen op een tallship tijdens Sail of in een skybox bij Ajax. Een fragment uit de film The full Monty (1997) waarin een werkloze in het noorden van Engeland voor de gek gehouden wordt door zijn vrienden, was in zijn herinnering komisch, maar bij nader inzien hartverscheurend. Van der Laan koppelt daaraan de stelling dat krimp onvermijdelijk is, maar dat men wel kan zorgen dat krimpgebieden een andere bestemming krijgen. Hij wijst Abbring erop dat mensen graag gaan uitrusten in Heerlen naarmate de stad jachtiger wordt. Zijn gemeente is naast Heerlen ook een stedenband aangegaan met Delfszijl en Sluis om te zorgen dat daar ook geïnvesteerd wordt.

De emotie breekt door bij fragmenten van de stervoetballer Nouri, wiens toekomst in de knop gebroken werd. Het leidde tot een verbroedering tussen Marokkaanse en andere supporters van Ajax. Abbring ziet dat dit ontroering bij Van der Laan teweegbrengt. Van der Laan hoopt dat Amsterdam de lieve stad blijft die het is en zegt dat men meer moet waarmaken dan beloven. Hij eindigt met een fragment uit het optreden van de band Arcade Fire. Afgelopen donderdag overleed hij, komende zaterdag wordt hij begraven. Dat hij moge rusten in vrede. 

Hier de mooiste citaten van Van der Laan in Het Parool, hier een pdf van zijn toespraak op de Dam, hier mijn recensie van Mississippi burning, hier die van De stakende stad, hier die van Three days that shook Paris.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten