Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



maandag 2 oktober 2017

One way street: fragments for Walter Benjamin (1992), documentaire van John Hughes


Liefdevol portret van een buitengewoon gevoelige Duitse filosoof

De Amerikaanse filmmaker John Hughes (Lansing, Michigan 1950) maakte een artistiek portret van de joodse filosoof Walter Benjamin, die in 1892 geboren werd in een welgesteld gezin in Berlijn en in 1940, op weg naar de Verenigde Staten, na een barre tocht door de Pyreneeën omkwam in een hotel in de buurt van Portbou. In de documentaire, met een titel die verwijst naar een essay van Benjamin, is veel ruimte voor verschillende personen om hun bewondering voor de veelzijdige Duitse criticus te uiten. Tussendoor zien we archiefbeelden en gespeelde scènes, maar er worden ook fragmenten uit zijn werk voorgelezen en uitspraken van Benjamin op het scherm geprojecteerd.

De documentaire begint met een hartenkreet uit 1941 van Bertolt Brecht die in 1929 met Benjamin bevriend werd: Reiche Stürzen. Die Bandenführer schreiten daher wie Staatsmänner. (…) So liegt die Zukunft in Finsternis, und die guten Kräfte sind schwach. All das sahst du… Daarna horen we de Amerikaanse historicus Anson Rabinbach zeggen dat de wereld in die tijd in stukken uiteen viel maar dat er in de stukjes een glimp van een betere toekomst zichtbaar was en dat Benjamin daarbij wilde komen. Zijn voorliefde voor de kabbalistische traditie, hem in 1915 aangereikt door Gershom Scholem, zette hem op dat spoor, ook al was de toegang tot de kennis geblokkeerd en waren inzichten eerder korte bliksemflitsen dan rollende donders. Schrijver Lindsay Waters wijst erop dat het fragmentarische zijn kracht was, al werd dat niet zo op prijs gesteld door de medewerkers van het Institut für Sozialforschung waar Benjamin zich bij aansloot.

Michael Jennings, werkzaam op Princeton, schreef over Walter Benjamin meerdere boeken en vertelt over de moeilijke tocht die Benjamin in september 1940 vanuit Frankrijk naar Spanje maakte. Hij had al een inreisvisum voor de Verenigde Staten op zak maar moest, omdat hij geen uitreisvisum voor Frankrijk bezat, met een groep de Pyreneeën over. Aan de Spaanse kant werd de groep gesnapt en in een hotel ondergebracht waarna men hen de volgende dag zou overleveren aan de Fransen. Omdat Benjamin wist waar dat op zou uitdraaien nam hij een overdosis morfine. De groep werd vanwege de ontsteltenis van de Spaanse politie over de dood, vervolgens in Spanje toegelaten.

In 1990 werd een herdenkingsdienst gehouden waarbij kunstenaar Dani Karavan een beeldhouwwerk vervaardigde. Hij vertelt dat Benjamin achter een muur aan de zeekant van het kerkhof begraven werd, waar hij dichtbij het water was dat afwisselend wild en kalm was, hetgeen hij passend vond voor Benjamin. Boekverkoper Susan Buck Mossy toont werken van Benjamin in haar boekhandel in New York. Ze vertelt dat hij een vooraanstaand criticus was van het werk van Proust en Kafka en geen filosoof vanwege het incomplete karakter van zijn werk.

Kunstkenner Gary Smith loopt rond door het museum Martin Gropius Bau in Berlijn en vertelt dat geassimileerde joden het in Duitsland na de Eerste Wereldoorlog niet gemakkelijk hadden. Benjamin had geen goede cijfers op school. Smith wijst op het schilderij Angelus Novus van Paul Klee die Benjamin in messianistische zin interpreteerde. Schrijfster Elizabeth Young Bruehl uit Connecticut voegt daar aan toe dat joden in die tijd in Berlijn als op de maan woonden in een omgeving waar de kwade krachten op de loer lagen. Omdat de traditie in rook opging, keek men met nieuwe ogen naar het vertrouwde. Rabinbach zegt dat ze de traditie opnieuw doordachten. Benjamin verzette zich tegen de onvermijdelijkheid van de geschiedenis en keerde zich tegen de massacultuur die ontstond door de massale productie van goederen. Zijn kritiek uitte hij in het essay Het kunstwerk in het tijdperk van de mechanische reproductie dat in 1936 in het Zeitschrift für Sozialforschung werd gepubliceerd. De aura van een kunstwerk was hem daarvoor te belangrijk.

Ook de drie intieme relaties van Benjamin worden genoemd. Hij trouwde in 1916 met Dora Kellner kreeg zoon Stefan. Na diens geboorte raakte Benjamin gefascineerd door kinderspeelgoed. Het huwelijk liep spaak door verschillende driehoeksverhoudingen, waaronder die met Jula Cohn, de zus van zijn jeugdvriend. Op Capri leerde hij de Letse actrice Asja Lacis kennen die zijn derde grote liefde werd. Hij bezocht haar regelmatig in Moskou en schreef in Moskauer Tagebuch, vertaald als Dagboek uit Moskou (1984), dat hij teleurgesteld was in de loop die de Russische Revolutie nam. Volgens Young Bruehl veranderde Asja hem van een eenzaat in een vurig mens. Hij droeg Einbahnstrasse (1928) aan haar op.

In Parijs waar hij vanaf 1933 woonde werkte hij aan Das Passagenwerk, waarin hij de arcade bouwstijl beschreef met verlichte etalages waar de moderne mens zich tegoed kon doen aan de uitgestalde artikelen. Zelf stond hij daar ambivalent tegenover. Zijn werk is geen ABC van de vooruitgang, zegt younhg Bruehl, maar hij was wel een consistent denker, die zijn invallen in priegelschrift op papier noteerde. Ze wil niet melodramatisch worden maar noemt de aantekeningen vlak voor zijn dood die van een zelfmoordenaar. Ook boekhandelaar Buck Mossy vindt het fragmentarische karakter van zijn werk kenmerkend voor Benjamin. Ze noemt het een verzameling die nooit compleet is en door Benjamin steeds weer opnieuw geordend werd. Laurie Anderson sluit de documentaire af met het prachtige The dream before. 

Hier de excerpt, die begint met een poppenspel waarin de mooie stem van Laurie Anderson te horen is. Hier het nummer The dream before.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten