Boeiende portretten in een indrukwekkende omgeving
In deze zesdelige reisserie volgt filmmaker Maaik Krijgsman de
fotograaf en arts Ruben Terlou op zijn weg langs de drukbevaren Yangtze. Vanaf
de monding van de rivier in Shanghai gaat het in twee maanden tijd
stroomopwaarts tot Tibet aan toe. We komen daarbij ook meer over Terlou zelf te
weten. Hij woonde vanaf zijn negentiende twee jaar in China en leerde toen de
taal. Omdat het fotograferen niet lukte, ging hij terug naar Nederland om
geneeskunde te studeren. Daarna had hij meer succes. Een foto van een reportage
uit Afghanistan werd in 2008 bekroond. Zijn rustige, meelevende houding is een
lust voor het oog, zijn portretten fascinerend.
Aflevering 1: the
chinese dream
Terlou vaart mee met een schip dat naar de haven van
Shanghai wordt geloosd. De stad is sterk veranderd. De skyline is niet meer te
vergelijken met die van na de Tweede Wereldoorlog. Terlou gaat mee met een
kraanmachinist die op grote hoogte werkt en vaak ook foto’s maakte van de stad
beneden hem. Terlou vindt het een hachelijke klimpartij, maar wordt beloond als
na enkele uren de mist optrekt en hij zijn eigen foto’s kan maken.
Hij fotografeert een jongen met een kleurig kapsel uit de
binnenlanden om in de stadswijk Sanin Town geld te verdienen zodat hij in zijn
woonplaats een kapperszaak kan beginnen. Hij is niet de enige. Er zijn veel
bedrijfjes in dit van oorsprong groene tuinbouwgebied. Terlou zit achterop de
motor van iemand die een gerenommeerd cateringbedrijf wil opzetten en krijgt
van hem een bak miesoep. Met de hygiëne is het over het algemeen niet best
gesteld, maar gelukkig wordt het eten goed gekookt. Hij mag niet zomaar
fotograferen in de wijk en er loopt altijd een mevrouw van de overheid in een
roze mantelpakje mee. Hij gaat mee met Xiao naar diens armoedige woning en
hoort dat hij veel stress heeft over werk en vrienden, maar van huis weg is
gegaan om zijn vader niet verder te belasten. De door de overheid gepromote
Chinese droom houdt in dat men zijn kansen moet grijpen, ook al is die heel
vaag. Nieuwe miljonairs komen op, zoals een jonge vrouw in een Ferrari die een
rijke pa heeft en toegeeft dat ze een rijkeluiskind is.
Hard werken en slim zijn vormen niet langer voldoende
voorwaarden om een goede baan te vinden zegt Terlou. Jonge vrouwen laten hun
gezicht veranderen om meer kansen op de arbeidsmarkt te hebben. Hoge
jukbeenderen vallen niet in de gratie.
Een andere jongen is graag bij de rivier omdat het daar
bruist van leven. Hij is een maand in Shanghai, heeft een baantje gevonden als
maker van nepvoedsel voor etalages en slaapt in een hoek van het bedrijf.
Terlou gaat later terug naar Xiao die vertelt dat hij de ambitie heeft om schrijver
te worden, maar daar geen kans toe heeft. Hij schrijft wel in een dagboek en
verhalen, maar is verdrietig dat hij zo lang moet werken. Terlou op zijn beurt
schiet ook vol. Hij vindt de moed van Xiao aangrijpend.
Aflevering 2: double
happiness
Liefde en geluk zijn geen vrijblijvende zaak, zo laat Terlou
zien in de stad Nanjing. Men trouwt het liefst met iemand die een tree lager op
de maatschappelijke ladder staat. Hij laat heel vernuftig aan de takken van een
struikje zien dat daardoor hoogopgeleide vrouwen en, vanwege de eerdere één
kind politiek, een massa aan laagopgeleide mannen overblijft.
Ouders begeven zich op de huwelijksmarkt, want met dertig
jaar zijn de kansen verkeken om nog een partner te vinden. Een van hen is een
verwende prinses dat de houvast nodig heeft van haar mobiel en niet in staat is
naar zichzelf te kijken.
Terlou volgt een jongeman die op basis van eigen ervaringen
flirtcursussen geeft aan nerds. De cursusleider gaat met ze naar de kapper voor
een flitsende coupe en schakelt zijn zwangere vrouw in als testpersoon voor de
kandidaten, maar dat laat onverlet dat velen alleen zullen blijven in een
maatschappij met een sterk mannenoverschot.
Aangrijpend is het verhaal van Chen, die zelfmoordenaars
redt die van een hoge brug willen springen. Hij neemt hen, tegen de zin van
zijn vrouw, mee naar huis en laat hen daar op verhaal komen. Het meest
dramatisch vond hij een vrouw die zich samen met haar baby van kant wilde
maken. Hij ging daardoor aan de alcohol. Terlou steekt maar een sigaret op van
het merk Double Happiness.
Een jongeman vraagt zijn vrouw tijdens een ceremonie in een
fastfoodrestaurant ten huwelijk. Het koppel gaat wonen in een dure buitenwijk
van de stad. Als de huizenbubble uit elkaar spat zijn de gevolgen niet te
overzien.
Terlou spreekt met een wanhopige man die een paar dagen
eerder een zelfmoordpoging wilde ondernemen, maar door Chen van de brug werd
gehaald. Hij was opgelicht door zijn baas en durfde niet terug naar zijn
zoontje. Men zijn vrouw heeft hij geen contact meer. Chen geeft hem een borrel
en eten. Dat moet genoeg zijn om het leven weer op te pakken.
Aflevering 3: de grote
roerganger
Terlou is in Wushan, waar Mao geboren werd en veertig jaar
na zijn dood in 1976 nog zeer wordt vereerd, net als in de rest van China.
Volgens de huidige president Xi Jinping heeft Mao, die in 1949 aan de macht
kwam, voor zeventig procent goed gedaan en voor dertig procent verkeerd,
waaronder De grote sprong voorwaarts in de jaren vijftig die leidde tot massale
hongersnood en de Culturele Revolutie in de jaren zestig die vele politieke
tegenstanders het leven kostte. Men blijft Mao eren uit angst dat het land zal
verbrokkelen als men de stichter van de staat afvalt, zoals in Rusland gebeurde
na Stalin.
Dat de vaderlandsliefde groot is, bewijst een jonge
leerlinge die Terlou meeneemt naar haar school waar de nationale feestdag ter
ere van Mao wordt gevierd in traditionele kledij met petjes en rode sjaaltjes.
Het grappige meisje woont bij haar oma want haar ouders werken in Chengdu. Op
school wordt de vlag gehesen en gedanst. Terlou ervaart het als een soort
koninginnedag, maar dan zonder volwassenen.
Terlou bezoekt een museum dat vol staat met voorwerpen uit
de tijd van Mao. Hij wil de beheerder kritische vragen stellen, maar krijgt
daar de kans niet voor. Uit de enorme verzameling blijkt wel hoe de man over de
communistische tijd denkt. De waanzin spreekt voor zichzelf.
Een lookalike die in 1983 op de middelbare school ontdekte
dat hij op Mao leek, treedt ook als zodanig naar buiten. Hij plakt een pukkel
op zijn kin en laat zich voorstaan op de handel in jade, hoewel Mao zelf daar
zeer op tegen was.
Vissers in een merengebied aan de rand van de stad zijn ooit
gevlucht voor de plannen van Mao, maar moeten daar weg omdat er minder vis leeft
en de overheid het gebied wil beschermen. Terlou legt een verband tussen het
verjagen van mussen tijdens De grote sprong voorwaarts en de hongersnood die
daarop volgde waardoor het meer is leeggevist.
Het is zeer dapper dat Terlou het kunsttstukje van Mao
herhaalt door de Yangtze over te zwemmen zelfs al deed Mao dat op zijn 72 ste
en hij op zijn 30 ste.
Aflevering 4: de dam
De vierde aflevering is geheel gewijd aan de immense
Drieklovendam die voor economische, maar ook sociale verandering heeft gezorgd.
Negentig dorpen en dertien steden moesten voor een grotere vaarroute en een
betere elektriciteitsvoorziening wijken. Het milieu heeft ook veranderingen
ondergaan, waardoor de befaamde bruinvis met uitsterven bedreigd wordt en de
Siberische kraanvogel nauwelijks nog plek heeft om te overwinteren. Een
milieuactivist die Terlou zou rondleiden komt niet opdagen. Terlou meent dat
hij onder druk gezet is en neemt zijn toevlucht tot een visser die alleen maar
propaganda spuit, zoals Terlou ons via Maaik Krijgsman laat weten. Vervolgens
ontlokt hij aan de man wel zijn zorg over de lage waterstand op het meer, dat
het grootste zoetwaterbekken van China is.
Er komen veel toeristen naar de dam. Ze maken net als Terlou
een cruise die via een sluis door de dam gaat. De stroomsnelheid van het water
aan de andere kant van de dam is zo laag dat die zelfs invloed uitoefent op de
draaisnelheid van de aarde. Terlou is geïmponeerd door de enorme constructie
van beton en staal maar spreekt met ironie over een medewerker die met een dode
zilverreiger komt aanzetten en en passant de schone lucht prijst.
Het stuwmeer is zeshonderd kilometer lang en vervuild maar
daarover praten de Chinezen liever niet. Terlou krijgt wel een aardig inkijkje
van een vrouw die inmiddels een restaurant heeft op een plek met uitzicht op
haar vroegere huis onder de waterspiegel. Een medewerker van de reiniging
vertelt dat er veel bouw- en fabrieksafval in de rivier gedumpt wordt, maar dat
neemt niet weg dat ze er gewoon uit drinken. Iets anders is er namelijk niet. De
familie Wen probeert geld te verdienen door hun vroegere, op een kleinere
schaal nagebouwde huis te laten bezichtigen, maar veel toeristen komen er niet
en mevrouw durft alleen haar mening te geven over de dam in de vorm van een
lied.
Aflevering 5: pretpark
China
Op de grote pleinen in China wordt druk bewogen en gespeeld.
Mahjong, acrobatiek, tai chi, tafeltennis en streetdance, voor ieder wat wils,
maar om zelf op een hoger niveau te komen is lastig en vraagt heel veel inzet.
Terlou is in een voorstad van Chongqing, de derde grootste
stad van China met tien miljoen mensen in het centrum. Hij ziet een circusje,
dat snel wordt opgebouwd en afgebroken. Een jonge vrouw uit de groep jongleert
kunstig met haar benen. Terlou zoekt haar later op in de circusschool van
Chongqing waar kinderen intern verblijven en daar een harde training krijgen om
professioneel artiest te worden. Terlou maakt foto’s en ontlokt uitspraken aan
de kinderen. Een meisje zegt dat ze later op televisie wil zodat haar ouders
haar dan kunnen zien. Een ander meisje mist haar ouders en kijkt daarom veel in
haar fotoboek. Ze hoopt later in de stad een huis te kunnen kopen voor haar
arme ouders. Het is aandoenlijk dat ze zegt dat ze niet wil dat haar ouders
weten dat zij hen mist, want dat zou alleen maar verdriet geven.
Streetdancer Bi Gang danst voor en met oudere dames op een
groot plein in Chongqing, dat ook menopauzedansen wordt genoemd. Hij werd door
zijn ouders bekritiseerd en uitgelachen en schaamde zich voor zijn activiteit.
Volgens hem is het moeilijk een eigen invulling aan het leven te geven. Dat
doet de familie, maar desondanks is hij besloten zijn eigen weg te gaan.
In de bergen ligt Dwarf Empire, een pretpark waarin kleine
mensen de dienst uitmaken ter verstrooiing van het publiek dat, anders dan in
de gewone maatschappij, hen niet discrimineert. Een kleine gastheer vertelt dat
hij in zijn eigen dorp geen werk kon vinden, wanhopig werd en dood wilde, maar
in de leer kwam bij een artiest en vandaar naar Dwarf Empire ging. Hij toont
een nieuwe stunt als koorddanser aan Terlou, die erg onder de indruk is. Een
andere man achter de kassa deed universiteit en is dokter, net als Terlou, maar
kon geen baan vinden. Hij raakte gedeprimeerd en kwam vervolgens hier naar toe,
maar voelt zich na drie jaar nog steeds onbevredigd.
Aflevering 6: snelweg
naar Tibet
In deze laatste aflevering wordt het landschap ruiger. De
moeilijk toegankelijke weg naar Tibet wordt echter, met het oog op de eenheid
van China, in allerijl opengelegd. Dit heeft als voordeel dat de arme bevolking
meer welvaart krijgt, maar als nadeel dat oude culturen verloren gaan. In de
uitzending zijn er weinigen die daar echt mee lijken te zitten.
Terlou is in Shangri-la dat een magische klank heeft en
beschreven is als het paradijs op aarde. De weg naar Tibet is inmiddels verhard
en men is druk bezig met het maken van tunnels door de Himalaya. De mensen die
daaraan werken zijn ondergebracht in dorpen. Het werk op grote hoogte is zwaar
en gaat vierentwintig uur per dag door.
Terlou heeft last van zijn rug en bezoekt een dokter die de
oude Tibetaanse geneeswijze praktiseert en vacuüm cups op zijn rug zet, die ronde
rode plekken achterlaten. Daarna krijgt Terlou pillen mee. Sneetjes op de
pillen zijn handig voor analfabeten. Zo kan men zien wanneer men die moet
innemen. De chauffeur brengt hem bij zijn houten en rijk versierde huis van
zijn boeren ouders in de bergen, dat de bewondering van Terlou opwekt. Nadeel
van de vooruitgang is dat kinderen tegenwoordig naar een internaat gaan waar ze
de eenheidsgedachte en de Chinese taal bijgebracht krijgen.
Een klein volk pokert en viert de oogstdag in de open lucht.
De eigen cultuur lijkt ten dode opgeschreven, aangezien China huwelijken met
han chinezen subsidieert.
Op de markt ontmoet Terlou een dove medicijnman (zie foto),
die hem meeneemt naar zijn huis in de bergen. Hij zet thee door gebruik te
maken van de zonne energie en vindt het leven beter onder president Xi.
Aan het eind van de serie refereert Terlou aan
hemelbegrafenissen waarbij men de dode lichamen aan de gieren voert. Omdat die
echter minder voorkomen, worden de gehakte stukken lijk in de rivier gestrooid.
Chinezen zien graag dat de ziel teruggaat naar zee. Die legt daarbij het hele
traject af dat Terlou gegaan is. De Yangtze als drager van de ziel, dat had ook
een mooie titel geweest.
Hier
veel meer informatie op de site van de VPRO.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten