Positieve tegengeluiden op de weg naar vrede
In gesprekken met mensen over de toestand van de
maatschappij hoor ik vaak een defaitisme, waarin alles in de wereld alleen maar
slechter wordt. Ik kan dat begrijpen, want de teneur van de berichtgeving, die
zelf ook een factor vormt in het maatschappelijk krachtenspel, is veelal
negatief. Het vereist al veel geestkracht om daaraan tegenstand te bieden. De
wereld verandert niet van vandaag op morgen, maar anderzijds gaan de
veranderingen ook heel snel. Ongetwijfeld leven we op een breukvlak der tijden,
al valt dat met onze neus zo dicht op de feiten niet zo gemakkelijk vast te
stellen. In de kolkstroom van gebeurtenissen zien we allerlei tendensen ook
tegenstrijdig is, zoals het referendum op 6 april a.s. bijvoorbeeld.
Het baat wellicht om de uitspraak van Antony Hegarty erbij
te nemen dat we ons in een beslissende fase van ontwikkeling van de mensheid
bevinden. Daar valt natuurlijk veel op af te dingen, maar anderzijds is aan tal
van verschijnselen te merken dat we aan het eind van het industriële tijdperk
gekomen zijn en dat de maatschappij vraagt om een krachtige verandering. De
tijd dringt om die in geweldloze zin te verwezenlijken want anders maken straks
de grootste schreeuwers, die nu al een behoorlijke invloed hebben, helemaal de
dienst uit. Helaas is de politiek nog steeds vooral met zichzelf bezig om een
motor te kunnen zijn. Gelukkig zijn er andere maatschappelijke krachten actief,
al zal de politiek, anders dan theatermaker Lucas de Man – in de zendtijd die
Tegenlicht hem op 6 maart j.l. beschikbaar stelde - beweerde, ook weer nodig
zijn om allerlei processen te bestendigen. Het komende referendum over Oekraïne
is echter een voorbeeld hoe moeilijk te controleren de ontwikkelingen zijn. De
roep van burgers om meer invloed op de politiek wordt meteen misbruikt door
lieden die met de volkswil aan de haal gaan. Ik vind het onwaardig om aan zo’n
circus mee te doen, maar zou het verschrikkelijk vinden als een stel malloten
ook nog eens de positie van massamoordenaar Poetin verstevigt.
Op zoek naar positieve ontwikkelingen loop ik door de
artikelen die ik de laatste drie maanden gepubliceerd heb en doe daaruit een
greep zoals een kind uit een grabbelton:
Regisseur Martijn Kieft is in de Tegenlicht uitzending van
13 maart j.l. hoopvol over het halen van de milieudoelen in 2050. Door de
toepassing van zonne-energie komt een revolutie op gang, die in Afrika en over
de rest van de wereld voor gratis communicatie zorgt, wat de mensen dichter bij
elkaar brengt en oplossingen voor problemen vergemakkelijkt. Hubert Sauper nam
met We come as friends al een
voorschot daarop. Deze nogal losjes opgezette
documentaire krijgt een existentialistisch kader door de beelden die Sauper van
de aarde laat zien en verwijzingen naar het feit dat we allen aardbewoners zijn
en het met elkaar moeten zien uit te houden.
Kunst is het middel bij uitstek om ons uitzicht te
verbreden. De theatervoorstelling Raarrr van
Joep van der Geest bood een andere manier van kijken. Ik zei er in mijn blog
het volgende over:
‘Kunst
is geen raadsel met een oplossing, maar een oplossing met een raadsel. Van der
Geest verwijst daarbij naar het toneelstuk De drie zusters van Anton Tsjechov,
waarin de zussen naar Moskou willen maar daar nooit terechtkomen, net als de
draad die daar gespannen blijkt te zijn, nergens uitkomt, maar meer in het
hoofd van de toeschouwer gaat zitten en waar hij of zij na de voorstelling
verder mee kan borduren.’
Schrijvers kunnen gevoelig maken voor een andere manier van
denken, zoals de Pool Mysliwski laat zien. Hij verwoordde in De laatste hand
zijn visie op de mens die, zoals ik dat weergaf, helemaal niet zo
autonoom is als hij denkt:
‘De
filosofische aard van de roman doet zich meteen gelden als de hoofdpersoon zegt
dat de mens moeite heeft zich in zichzelf te herkennen. Het idee over zichzelf
is onkenbaar. Wij hebben daar slechts voorstellingen over.’
In De navel van Daphne
gaat Maarten Doorman in op de relatie tussen kunst en engagement. Helaas blijft
hij daarbij te veel binnen het terrein van de kunsten. Ik concludeerde
daarover:
‘De
richting van verandering moet gaan in vergroting van de mate van vrijheid die
de mens toekomt en die door het recht op een basisinkomen moet worden
gegarandeerd. De door Doorman voorgestane autonomie van de kunst, die sinds de
romantiek in zwang kwam, zou daardoor ook autonomie voor kunstenaars en vele
anderen kunnen betekenen. Joseph Beuys, die hierover sprak terwijl hij zijn
aardappelen schilde, is in dit opzicht een lichtend voorbeeld. Gelukkig moet
ook Doorman weinig hebben van sociaal realisme of kunst bedoeld in
buurtprojecten, al kan dat laatste denk ik in sociaal opzicht een belangrijke
rol spelen. Alleen maatschappelijke actie kan de gewenste verandering tot stand
te brengen, maar de kunstensector, die de verbeelding leidt en vormgeeft,
speelt daar wel een belangrijke rol in.’
Wat kunst in persoonlijke zin vermag vertelde Martha
Nussbaum in een gesprek met Anna Luyten, dat ik weergaf in mijn blog van 21
januari j.l. Ze ervaart vreugde in het zingen in de liberale joodse gemeente
waar ze bij hoort na haar overgang tot het jodendom.
Afgelopen dinsdagochtend zag ik nog een videofilmpje van
Hester Macrander op Facebook die een fragment uit een toespraak van Martin
Luther King laat zien waarin hij de mensheid geestelijke armoede verwijt in
verhouding tot de technologische vooruitgang. Het wordt tijd dat we een
inhaalslag op moreel gebied maken. De jongerenvoorstelling over Woyzeck van
George Büchner nam daarop een voorschot door het hyperindividualisme aan de
kaak te stellen.
We are together is
een mooie documentaire van Paul Taylor over kinderen uit een weeshuis in Zuid
Afrika die naar New York gaan om hun levensgevoel zingend te vertolken. We zijn
één of we zijn niet. Dat houdt in dat we veel kunnen leren van Syriërs die onze
cultuur komen verrijken. Het is te hopen dat we de uitdaging aangaan. Een
cultuur die niet verandert is ten dode opgeschreven. Marli Huijer (zie foto van Valerie Granberg) betoogde gister
in haar manifest We zijn
allemaal migranten, dat door 182 vooraanstaande Nederlanders ondertekend
is, dat openheid de beste garantie voor een vreedzame toekomst vormt. Hier haar tekst.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten