Parallellen tussen de waarde van vriendschappen in moeilijke
omstandigheden
De Kozakkentuin
gaat over de vriendschap tussen Alexander von Wrangel en Fjodor Dostojevski in
Siberië. Dostojevski werd daar naar toe verbannen, Von Wrangel kwam daar als
officier van justitie naar toe nadat hij rechten gestudeerd had. Hij wilde iets
terug doen na het zien van de vermeende executie van de bekende schrijver in
Sint Petersburg.
Wim Brands begint over De
vergelding, het vorige boek van Brokken waarover zij eerder in het
programma Boeken spraken. Tussen de gebeurtenissen in Rhoon en die in Siberië
heeft hij een draad ontdekt. Hij vraagt Brokken hoe hij dit keer op het spoor
van zijn onderwerp kwam.
Brokken vertelt dat hij de familie Von Wrangel portretteerde
in Baltische zielen (2010). Een
kleindochter van Alexander informeerde hem dat er brieven waren en memoires van
haar grootvader en of hij daar in geïnteresseerd was. Brokken liet het
toegestuurde materiaal vertalen en wist meteen dat hij iets moois in handen
had. Uit de teksten bleek dat de bijna zestienjarige Alexander in 1849 vanwege
een uitbraak van cholera thuis was in Sint Petersburg en daar getuige was van
de bijna executie van Dostojewski. Op het laatste moment arriveerde een koets
met een boodschap van de keizer dat de bekende schrijver gratie kreeg en tot vier
jaar in een werkkamp in Siberië werd verbannen. Achtergrond van de maatregel
was dat Dostojevski deel uit maakte van een gezelschap gelijkgezinden die
praatten over verbetering van de maatschappelijke toestand in Rusland. Brokken
vertelt dat een aantal gevangenen die hetzelfde beleefde als Dostojevski
krankzinnig werd. Ook Dostojevski was ervan overtuigd dat zijn laatste uur
geslagen had. Hij dacht aan zijn familie, overdacht zijn leven en keek naar het
zonlicht op een koepel dat voor hem de overgang symboliseerde naar een andere
staat van zijn. Aldus vertelde hij later aan Von Wrangel. Na vier jaar
dwangarbeid te midden van misdadigers die hem over het leven van het gewone
volk vertelden, kon Dostojevski niet zomaar terug naar zijn woonplaats. Hij
werd opgevangen door Von Wrangel die als officier van justitie naar Siberië was
gestuurd. Hij bracht hem onder in de kozakkentuin. Terwijl Dostojevski dacht
dat hij beter positieve verhalen kon schrijven om zijn reisvergunning mogelijk
te maken, zette Van Wrangel hem aan het beschrijven van de gevangenistijd die
hij dag en nacht geboeid had doorgebracht. Terwijl Russische schrijvers in de
negentiende eeuw een grote afstand hadden van het volk, kon Dostojevski uit
eigen ervaring over hen schrijven. Hij was altijd al geïntrigeerd door geweld
omdat zijn vader vermoord werd door een lijfeigene, hoewel de laatste studies
dit volgens Brokken in twijfel trekken. Voor Dostojevski waren ethische
kwesties altijd belangrijk, zoals uit zijn boeken blijkt. Hij was
geïnteresseerd in de vraag waarom men over de grens heen gaat en hoorde het
nodige daarover van Alexander die uit zijn werk kon putten. Hij schreef over het
strafkamp met zichzelf daarbij met zijn poten midden in de modder.
Brands herkent die mentaliteit uit verslagen van Primo Levi
en Alexander Solzjenitsyn.
Brokken vertelt dat men absoluut niet de schuld bij een
ander zocht en zichzelf ook niet beklaagde. Dostojevski stond zich erop voor
dat zijn spieren ontwikkeld werden door de dwangarbeid. Hij had de zomer liever
omdat men dan langer kon werken en hij sterker kon worden.
Brands refereert aan het Jappenkamp waar de vader van
Brokken ooit gevangen zat.
Brokken zegt dat zijn vader het daar volhield tot zijn beste
vriend overleed. Net als tussen Dostojevski en Von Wrangel is vriendschap heel
belangrijk om te overleven. Dit geldt ook voor Brokken zelf wat betreft zijn
vriendschap met de Russsische pianist Egorov, zoals beschreven in het prachtige
In het huis van de dichter (2008).
Hier
mijn verslag van het gesprek over De
vergelding.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten