Branding Europe, Tegenlicht, 11 oktober 2015

Europa staat voor vrijheid en onze grens is geweld

Europa staat onder druk, zegt Tegenlicht. Rusland verwerpt net als IS de Westerse waarden en dit vraagt om een reactie. Een eenduidig antwoord blijft uit. Wat is onze identiteit, wat zijn onze grenzen? Historicus Mathieu Segers denkt dat Europa met de billen bloot moet.

Regisseur Sarah Sylbing grijpt terug op de aanslag op Charlie Hebdo. Antropologe Khadjida Kadrouch-Outmany vertelt dat ze die dag beduusd van haar werk kwam en in de tram een conversatie tussen twee vrouwen hoorde over de mogelijkheid van een aanslag in de tram. Khadjida realiseerde zich pas later dat zij haar wellicht op het oog hadden. Ze was er ziek van. Haar persoonlijke identiteit deed er niet meer toe. Ze werd gereduceerd tot moslim. Het idee dat het wij was tegen zij ervaarde ze als heel vervreemdend.

Islamoloog Maurits Berger probeerde de laatste tien jaar een brug te slaan tussen moslims en het Westen, maar zag zijn goede bedoelingen in rook opgaan na de pro IS betogingen in de Schilderswijk. Het was of de klok weer tien jaar terug gedraaid werd naar de tijd van de aanslag op Theo van Gogh. De integratie leek voor niets geweest. Het schort moslims aan een thuisgevoel. Een kleine groep radicaliseert. IS drukt handig op de knoppen van het onlustgevoel. De Britse journalist John Cantlie, die eerder met James Fowley door IS werd ontvoerd, toont beelden van Mosul dat hij voorstelt als een doodnormale stad. Berger ziet IS gangers als avonturiers, net als de Zouaven vroeger of de communisten die vochten in de Spaanse burgeroorlog. Alle drie groepen voelden zich niet geaccepteerd in de samenleving.

Segers bepleit een gezamenlijk waardenpakket. De vele scheidslijnen in Europa vragen om een politiek antwoord. Hij denkt dat Europa bang is voor het verleden en dat men zich moet verzoenen met die angst. Het is nogal vreemd dat hij de ineffiëncy van Europa als een nadeel ziet. De door hem genoemde bewandelbaarheid van Europa is juist haar kracht tegenover het snelle Amerika.

In Brussel wordt de noodzaak iets tegen IS te beginnen sterk gevoeld. Er is een centrum, geleid door de Belg Jan Jambon, die moslims voor Europa probeert te winnen. Men wil hen een tegenvoorstel doen. Radicaal denken is prima, geweld is de grens. Berger wijst erop dat moslim wetenschappers zich al vaker tegen het extremistische geweld hebben uitgesproken maar dat ze niet gehoord worden.

Hoe Europa in beeld te brengen? Reclame makers willen vooral onbewuste gedragingen beïnvloeden. Dat is gemakkelijker dan bewust gedrag omvormen. Het idee om moslim jongeren meer perspectief te geven ligt buiten de reikwijdte van een campagne, die door twitteraars na de uitzending van de hand wordt gewezen.

Ook Poetin knabbelt aan de grenzen van Europa. De Pool Jerzy Pomianowski leidt een denktank voor de democratie, waarmee hij stelling neemt tegen de slimme hersenspoeling van de Russische bevolking. In Talinn wonen veel Russen die anders dan hun Estse stadsgenoten, naar de Russische televisie kijken en een heel ander wereldbeeld voorgeschoteld krijgen dan op de Westerse kanalen te zien is. De jonge journalist Vladislav Kopylkov probeert in het middelbaar onderwijs hierover te praten (zie foto). Belangrijk voor hem zijn de vrijheid van expressie en de persvrijheid. Een leerling vindt dat Europa meer kracht moet tonen.  

Commentator Chris Kijne zegt dat nieuwkomers nog begeesterd zijn over Europa. Hij stelt de vraag waarom dit niet voor jonge moslims geldt. Khadjida zegt dat ze naast moslim ook burger wil zijn en aanschuiven bij het debat. Ze denkt dat het Europese verhaal op zichzelf kan staan en daar kan ik niet anders dan mee eens zijn. Europa staat voor vrijheid en onze grens is geweld. Dat is iets om ons voor op de borst te kloppen.

Hier meer informatie op de site van Tegenlicht, napraten kan ook, vanavond op in Middelburg.