Kevin Dutton over De lessen van een psychopaat, Gesprek op 2, 18 november 2012

'Onze maatschappij wordt psychopathischer.' 

Psycholoog Kevin Dutton bestudeerde tijdens zijn studie de kenmerken van psychopathie en ontdekte dat zijn vader een psychopaat was. Hij zat in de straathandel en was grappig. Zo tikte hij eens in een Indiaans restaurant met zijn mes tegen zijn glas en hield een toespraak waarin hij iedereen uitnodigde voor een borrel in de pub ertegenover. Toen Kevin hem na het eten vroeg of zij daar ook naar toe gingen zei zijn vader: ‘Wij niet, maar zij wel.’ De pubeigenaar was een vriend van hem.

Een psychopaat hoeft niet gewelddadig te zijn, zegt Kevin. Hij had een wetenschappelijke reden om die mythe te ontrafelen. Het gaat, net als bij andere psychiatrische aandoeningen  om een spectrum waarin kenmerken in ergere of mindere mate kunnen voorkomen. Kenmerken van psychopaten zijn meedogenloosheid, angst, empathie noch geweten, hardheid, charisma en een sterke focus. Dutton gebruikt het beeld van knoppen die, afhankelijk van intelligentie en gewelddadigheid, kunnen worden aangedraaid. Door negatieve ervaringen, zoals een slechte opvoeding, kan men op de verkeerde pad terechtkomen.

Kevin zegt dat hij de impulsiviteit als kenmerk miste. Die bepaalt of men een criminele of een succesvolle psychopaat wordt. Bij warme empathie kan men zich verplaatsen in de gevoelens van de ander, bij koude empathie kan men zich alleen verstandelijk voorstellen wat de ander voelt. Psychopaten hebben alleen koude empathie en zijn dan ook goede acteurs. Ze kunnen overtuigen. Psychische chirurgen, die de ander messcherp kunnen ontleden. Eigenschappen als assertiviteit kunnen voor iedereen handig zijn.

Kevin heeft zelf een experiment gedaan waarbij zijn hersenen door een helm bepaalde signalen kregen, de psychopathische make over genoemd. Hij zegt dat het voelde alsof hij een fles wijn op had, zonder de katerige gevolgen.

Interviewer Daphne Bunskoek vraagt of psychopathie te behandelen is.

Dat wordt in instellingen wel geprobeerd maar na ontslag vervalt men weer in het oude gedrag. Laura Warren bestudeerde psychopathische trekken bij kinderen zoals martelen of brandje stichten, waarbij straf niet hielp. Haar programma Let’s get smart geeft rationele argumenten voor goed gedrag. Manipulatie is volgens Kevin minder erg dan het psychopathische gedrag.

Daphne vraagt of onze maatschappij niet een ideale omgeving is voor de psychopaat.

Kevin zegt dat wij in 24 uur net zoveel informatie opnemen als een Britse plattelander in de Middeleeuwen. We hebben geen tijd om alles te verwerken en daarom minder empathie.

Is de financiële crisis veroorzaakt door psychopaten?

Kevin gebruikt het beeld van een bochtige weg van A naar B om zijn idee over winstmaken duidelijk te maken. Automobilisten werd gevraagd steeds sneller de route af te leggen. Zolang ze niet van de weg raakten werden ze niet met de nek aangekeken. De schuld ligt bij de bazen, de financiële toplieden. Leiders moeten psychopatische trekken hebben om aan de macht te komen.

Kevin hield een enquête waaruit bleek dat directeuren gevolgd door radio- en televisiemensen het hoogst scoorden op de psychopatische ladder. Ook chirurgen en geestelijken komen veel voor. Dat is niet verrassend want psychopaten gedijen in hiërarchische machtsverhoudingen. De schrijver Alan Harrington zei in de jaren zestig dat psychopathie de volgende stap was in de menselijke evolutie. Volgens Kevin heeft de maatschappij charismatische mensen nodig die risico kunnen nemen. James Bond scoort hoog in het profiel. Mensen zoals hij trekken gemakkelijk seksuele partners aan, zodat de genetische ontwikkeling gewaarborgd is.

Kevin vindt de vraag van Daphne of hij wel eens bang geweest is, een goede. Hij sprak ooit met een man in een inrichting die hem vooraf vertelde dat hij Kevin niet zou vermoorden. Na het gesprek kwam hij daarop terug. Kevin moest lachen, maar de man wierp hem een ijskoude blik toe. Kevin besefte dat hij geen begrip had getoond voor de beheersing van de man, die geen morele remmingen kende. 

Een boeiende Brit met originele denkbeelden, zoals over onze grotere informatie opname. Al vraag ik me af of onze empathie daarmee afneemt. Hetzelfde geldt voor het psychopathischer worden van de maatschappij of de wenselijkheid van assertiviteit. Misschien heeft Kevin Dutton een te sterke focus.