Alles of niets

Alles of niets zou een radiopraatje kunnen zijn van Paul Haenen als Margreet Dolman. Ik hoor haar krakerige maar zwoele stem nog op Radio Stad Amsterdam. Alles of niets. Het zou me niet verbazen dat Dolman daar wel eens een praatje aan heeft gewijd. Daarin zal ze dan ongetwijfeld gezegd hebben dat het in het leven niet alles is of niets, maar dat er verschillende tinten grijs zijn. Met zo’n uitdrukking hoef je vandaan de dag niet aan te komen, al kan Vijftig tinten grijs ook de naam zijn van een kapsalon in een verzorgingstehuis, zoals mijn vrouw laatst twitterde.

Is het alles of is het niets? Ik moet denken aan mijn studententijd toen we streden voor maar vooral lazen over een betere maatschappij. De kapitalistische maatschappij waarin we leefden was verrot, slecht, niet de moeite van het bewaren waard. Een van mijn studiegenoten onderwijskunde, met wie ik vaak samen werkstukken, papers genaamd, maakte, vond dat onderwijsvernieuwing onmogelijk was omdat alle inspanningen toch in een onvruchtbare aarde vielen. Het leek op de visie van onze hoogleraar Lea Dasberg, die, op een ander gebied weliswaar, in die tijd verkondigde dat vrede onmogelijk was in een maatschappij die gebaseerd is op concurrentie en geweld.

Volgens mijn studiegenoot was er niets aan te doen. We konden, als we niet de kant op wilden gaan van de Baader-Meinhofgroep, alleen romans lezen en met onze armen over elkaar afwachten tot de revolutie zou uitbreken, net zoals ten tijde van de Bataafse Republiek. Nederland eindelijk verlost van ons muffe koninkrijk. Hij zat in een schoon, warm driekamerappartement en kookte voor zijn vriendin die de hele dag voor juf speelde en ´s avonds moe op de bank lag.

Het is alles of niets. Zo keek ik laatst weer naar de verkiezingsuitslag voor de Tweede Kamer, al was die niet zo spannend als twee jaar geleden, toen ik aan het beeldscherm gekluisterd zat te hopen dat goedwillend links Nederland samen eens een meerderheid zou behalen net als in de tijd van het kabinet Den Uyl in 1973 in onze studietijd, al ging dat ons studenten toen niet hard genoeg. Natuurlijk veranderde er in 2012 weer niet zoveel, al is rechts toch inmiddels in de minderheid, zoals Marianne Thieme voldaan vaststelde. We leven nu eenmaal in een reactionair land, verzuchtte ik, daar hebben we het mee te doen. Een reactie die veel lijkt op de reactie van mijn studiegenoot ooit.

De vraag blijft waarom het zo moeilijk is om alle koppen de goede kant op te krijgen. Laatst hoorde ik de armoede onderzoeker Peter Edelman uit de Verenigde Staten zeggen dat de middenklasse zich richt naar de bovenlaag en de onderklasse afstoot. Men wil niet dat die financieel geholpen wordt. Het lijkt haast een psychologische reactie. Daarnaast spelen een conservatief geloof en angst voor verandering ongetwijfeld een rol. Gelukkig weet Barack Obama de harten van veel Amerikanen voor zich winnen.

Inmiddels ben ik niet meer zo van dat alles of niets. De wereld zal nooit het paradijs worden, waarin mijn studiegenoot met zijn armen over elkaar op de bank kan blijven zitten lezen. Alles verandert hoewel dat niet meteen in politieke munt wordt uitbetaald. Van onderop is de maatschappij in beweging, vooral door burgerinitiatieven, terwijl de parlementaire democratie verder wordt uitgehold. Het gaat niet om het plaatje maar om de energie die er achter en onder zit. Iedereen kan daar aan bijdragen, al is het met een vriendelijke blik of een helpende hand.