Van aasgieren tot zelfreflectie, een verplicht ABC-tje
Boeken over literatuurkritiek zijn er in alle soorten en
maten. Meestal zijn het dikke pillen met moeilijke theorieën. Elsbeth Etty pakt
het anders aan. Met een ABCdarium, zoals ze dat noemt. Voor de lemma’s, zo
schrijft ze achterin het boekje, maakte ze gebruik van haar oratie Galloperend
op jacht naar een idee. Literaire kritiek als journalistiek genre (VU Asd,
2005) en artikelen in NRC en tijdschriften.
Zo’n ABC in een handzaam boekje lijkt ervoor bedoeld het
altijd mee te dragen. Om op elk moment in een gesprek over literatuur iets te
kunnen opzoeken. Het wil dan ook een kleine handreiking zijn voor de recensent.
Veel nieuws levert het echter niet op, eerder gaat het om het overhevelen van
eerder gedane uitspraken in een verkorte vorm in een jubileumuitgave voor de
uitgeverij. Anders dan Marja Pruis in Kus me, straf me is de toon mat en
vlak. Een doffe dreun klinkt er doorheen, bijvoorbeeld over interviews met
schrijvers dat alsvolgt begint: ‘Interviews met schrijvers hebben een functie
binnen de literaire kritiek.’ Etty is stellig en gelijkhebberig (‘In Nederland
staat Jeroen Vullings van Vrij Nederland erom bekend vaak in deze fout te
vervallen.’ nl. te polemiseren met andere recensenten, rs).
Gezichtsbepalende critici zoals Kees Fens zijn uit de media
verdwenen, herhaalt Etty maar weer eens. Het focus is verbreed, maar tegelijk
de kritiek heeft de vorm aangenomen van een subjectieve bespreking van inhoud en
stijl. Het resultaat wordt aanschouwelijk gemaakt met een aantal sterren, een
verschijnsel dat door Etty de vercolumnisering van de kritiek wordt
genoemd. De vraag blijft waaraan de pluriforme kritiek zijn gezag ontleent. Ze
bepleit in ieder geval een heldere keuze van de invalshoek die de recensent
kiest.
‘Idealiter is literaire kritiek een antidotum tegen
vervlakking en banaliteit, de vercommercialisering en de in reclamebureaus
gedachte exploitatie van de smakeloosheid.’
Zelf is ze opgeleid in de traditie van Merlyn. Alles begint
bij een intensieve lezing van de tekst. Ton Anbeek wilde in 1981 meer
straatrumoer in de literatuur, waarmee hij
maatschappelijk engagement bedoelde. In 2006 proclameerde
Joost Zwagerman meer betrokkenheid, drie jaar later gevolgd door Thomas
Vaessens die in De revanche van de literatuur betoogde dat een literair
werk alleen waardevol is als het een rol speelt in het publieke debat.
Onder elke letter van het alfabet schuilt een onderwerp. Na
de S van Straatrumoer volgt de T van Tijdschriften. Literaire tijdschriften
missen volgens Etty een programma. Door heldere uitgangspunten kan men een
comminity van lezers vormen, zoals de online Revisor meen ik voorstaat. Etty
komt onder de V nog eens terug op de discussie over Vorm of Vent. Ter Braak
stond de homme honnête - de waardige mens - voor, die later door Remco Campert belachelijk werd gemaakt. Karel van
het Reve hoonde de literatuurtheorie. Etty gaat niet zo ver. Ze is geen tegenstander
van een theoretische onderbouwing. ‘Niemand die zich met producten van de geest
bezighoudt, kan zich permitteren theorie en traditie af te wijzen.’ Dieventaal,
zoals ze het jargon noemt in de academische verhandelingen, moet vermeden
worden.
Etty besteedt ook aandacht aan online kritiek. Ze stelt
daaraan dezelfde eisen van onafhankelijkheid en controleerbaarheid als in de
literaire kritiek en de journalistiek. Ze noemt Recensieweb als een goed
voorbeeld. Ze stond aan de wieg ervan en geeft les geeft aan toekomstige
recensenten. Anders dan Fens is ze van mening dat recenseren in de praktijk te
leren is.
Helaas valt er in haar ABC (stilistisch) weinig te genieten.
Het is allemaal zakelijke kost, alsof Etty met het mes op de keel gedwongen
werd haar geloofsbrieven te overhandigen. Chagrijnig word je ervan. Pas op het
eind wordt ze wat persoonlijjker als ze spreekt over Ulysses van Joyce, waar ze
niet doorheen kon komen. Ze neemt de pocketeditie mee op vakantie en moet dan
wel, nadat ze alle kranten in het café heeft doorgespit.
Hier
kritiek van Jos Joosten op het brongebruik van Etty.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten