Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



donderdag 26 maart 2015

Theaterrecensie: Stilte, Norén, Toneelschuur, 25 maart 2015



Geen hoop, geen troost voor menselijke wrakken

Gezin en waanzin luidt een titel van de Britse psychiater R.D.Laing uit 1979. Het is de vertaling van een boek dat in de jaren zestig verscheen en dat veel opzien baarde in een tijd waarin aan de poten van het zogenaamd veilige gezin geknaagd werd. De boodschappen die men daar meekreeg, zaten vol tegenstrijdigheden waar men schizofreen van kon worden. De Zweedse toneelschrijver Lars Norén (1944) verwoordt deze opvatting in zijn theaterstukken, waarin hij zich baseert op eigen ervaringen. Stilte (1984) gaat over een Zweeds gezin dat op het platteland een hotel drijft, het Standaardhotel. De gezinsleden bestaan uit de alcoholische en niet al te gezonde Ernst, zijn doodzieke vrouw Lena en hun zoon Ingemar. De jongere zoon John is juist thuisgekomen. Deze dichter heeft een bundel uitgebracht, maar belandde met een zwaar negatief zelfbeeld in de psychiatrie. Hij ervaart het huis als een tombe en is, van een afstandje bekeken, misschien nog wel de gezondste van de vier.

Regisseur Olivier Diepenhorst toont met subtiele middelen de gekte die Norén beschrijft in een onpersoonlijke vestibule met rode lopers en vijf identieke witte deuren op de achtergrond. De vader wankelt van de drank als hij uit de kelder komt, de moeder wankelt evenzeer, maar van zwakte wanneer ze als laatste uit bed komt. Ingemar draagt dezelfde kleren als zijn vader en toont daarmee zijn rivaliteit, Johnny danst tussen de bedrijven door letterlijk de gekte van zich af. Taboe is de recente opname van John in een psychiatrische inrichting. Zijn moeder weet daar niet van en de andere gezinsleden willen haar dit nare feit besparen. Ze maakt zich toch al zoveel zorgen over John, die omgekeerd niet weet van de terminale ziekte van zijn moeder. Het is typerend dat een buitenstaander in de figuur van de huishoudelijke hulp Martha verzucht dat het wel een gekkenhuis lijkt waarin ze haar werk moet doen zoals de kippen plukken. De zomerse hitte en de jazz op de achtergrond versterkt haar verzuchting alleen maar.

Een van de thema’s die door het stuk heen spelen is het nijpende geldgebrek. In het begin probeert Ernst in een telefoongesprek met zijn zus Karin tevergeefs geld voor de hypotheek van haar te krijgen. De zorgen staan na dit gesprek op zijn voorhoofd af te lezen. Het hotel loopt niet, Martha eist haar loon op en is Lena is ernstig ziek. Ernst slaat zich met de moed der wanhoop en een fikse slok drank door de dag. Hij krijgt daarbij ook nog tegenwerking van zijn zoon Ingemar die het liefst de zaak overneemt. Daartoe repareert hij alvast een neonletter van het naambord die het begeven heeft. Lena is op haar man uitgekeken, maar kan hem anderzijds niet loslaten. In een ingewikkeld interactieproces houden de gezinsleden elkaar in de houtgreep. Ze willen weg, maar zijn tot elkaar veroordeeld.

De onderhuidse spanningen komen naar buiten als John zich vergrijpt aan de strijkende Martha en naar zijn moeder spuugt als ze bekent dat ze hem altijd al teveel een meisje vond, waarna het geweld op het toneel fysieke vormen aanneemt. Lena krijgt een lachstuip over de vermeende bekwaamheid van haar man die ooit als keukenhulp in het Savoy hotel begon. Hun grootse toekomstplannen hebben nergens tot geleid. Het liefst zou ze de boel de boel laten en samen met hem vertrekken, maar met hetzelfde gemak gooit ze haar naaldhakken in zijn richting en eist dat ze eindelijk eens een gewoon gezin worden. De incongruenties tussen tekst, gevoelens en lichaamstaal werken vervreemdend. Het publiek wordt uit de comfortzone gehaald. Er is slechts één grap en dan nog een wrange over de heuvel Golgotha in Jerusalem, waar Jezus gekruisigd werd, door Ingemar aangeduid als Colgate, van de tandpasta. Golgotha had te maken met een film over het leven van Jezus waaraan John meewerkte. Het liefst had hij zichzelf laten kruisigen, maar daar waren veel gegadigden voor hem.  

De lichaamstaal wordt vooral fraai in beeld gebracht door Lena, die steun zoekt bij de airco of krampachtig op haar stoel luistert naar een betoog van John, maar de chemie laat over het algemeen te wensen over. Soms hapert de motor. Stilte is geen Virginia Woolf waarin onverenigbare hartstochten stap voor stap naar een duizelingwekkende hoogte worden gevoerd, al neemt de spanning naar het einde wel toe. Fraai is de scène waarin we een blik op de bijna symbiotische relatie tussen Lena en John te zien krijgen, maar daarna valt het toch weer stil. Dat is niet de stilte die aan het eind intreedt waarin het gezin te middernacht, als Martha naar huis gaat, als verslagen kinderen naast elkaar op de bank zit. Bekaf van het geruzie en de problemen die op geen enkele manier zijn opgelost. In de hal is het zo leeg dat de vloer kraakt. Lena verlangt naar huis. Uiteindelijk wil ze alleen maar een beetje in vrede sterven. Geen hoop, geen troost voor deze menselijke wrakken.

Stilte wordt gespeeld door Hein van der Heijden (Ernst), Tamar van den Dop (Lena), Chiem Vreeken (Ingemar), Sander Plukkaard (John) en Anne–Chris Schulting als huishoudster Martha. Meer informatie, hier op de site van de Toneelschuur. De  foto met Lena en Ernst is van Joost de Haas.  

Geen opmerkingen:

Een reactie posten