Nathan Filer over De schok van de val, VPRO-Boeken, 24 november 2013

Schizofrene jongeman mist zijn zwakzinnige broertje

Matthew is negentien jaar en schizofreen en leeft een teruggetrokken leven in een inrichting. Hij zit achter een typemachine en houdt een dagboek bij over zijn jeugd. De dood van zijn oudere broer Simon, tien jaar geleden, die het syndroom van Down had, heeft hem  erg aangegrepen.

De geestelijke vader, Nathan Filer, maakt een frisse, heldere indruk. Hij leest een intrigerend fragment voor uit het hoofdstuk Prodromale verschijnselen: vroege symptomen van een ziekte. Daarin benoemt hij het verschil tussen weer en klimaat en vergelijkt dat met het hebben van een ziekte. Alle hoofdstukken hebben titels die verwijzen naar ziekten. Hij excuseert zich dat hij het eind van het fragment zo hard voorlas, maar in het boek staat het in hoofdletters.

Hij is verpleger net als zijn moeder dat was. Nog steeds doet hij dat naast zijn schrijverschap en zijn docentschap op een universiteit. Hij hoorde als verpleger in de gewone zorg van de geestelijke gezondheidszorg en stapte daarnaar over.

De geestelijke gezondheidszorg wordt uitgekleed, zegt Filer. Waren er tien jaar geleden nog negentig bedden beschikbaar voor patiënten, inmiddels zijn dat er nog maar dertig. Het is een slechte tijd om ziek te zijn.

Wim Brands refereert aan een protest van Filer in de media tegen de slechte toepassing van artikel 17. Daarin zijn de rechten van patiënten geregeld, zoals het recht om uit te gaan. Die kunnen echter niet uitgevoerd worden bij gebrek aan personeel.

De Brit Filer begon als performance dichter, maar wilde een roman schrijven. Hij wilde juist dit verhaal vertellen over Matthew Homes, die tien jaar geleden zijn hoofd kwam binnengewandeld en over wie hij langzamerhand ideeën ontwikkelde. Filer bewonderde Matthew die een goed mens was. Schrijven was echter moeilijker. Hij had eerder een geforceerd plot in gedachten, dat te ongeloofwaardig was.

Brands vraagt naar de boodschap in de roman.

Filer zegt dat hij zijn kritiek op de geestelijke gezondheidszorg probeerde te beperken en van de roman geen campagne wilde maken.  

Brands vraagt hoe hij onder de huid van Matthew kruipt.

Filer zegt dat het is als acteren. Hij verplaatste zich in ik-figuur Matthew die in zijn dagopvang ook achter zijn toetsenbord zit en speelde zijn rol na. Zijn stem zit in alle 65000 woorden, waarin een zekere naïveteit spreekt, maar ook intelligentie. Hij is slimmer dan Filer zelf en begrijpt de volwassen wereld met hun verborgen agenda’s, waarin ze iets voor zichzelf nastreven. Matthew is zeker niet cynisch. Hij heeft een moeilijke verhouding met zijn moeder en een betere verhouding met zijn grootmoeder die in het Engelse boek Nanny Noo heet. Zij werd steeds belangrijker voor hem. De grotere afstand tussen oma en kleinkind speelt daarbij een belangrijke rol.

Brands zegt dat tussen de regels door blijkt dat schizofrenie meer is dan een hersenziekte.

Filer beaamt dat niemand gelijkgeschakeld kan worden met zijn of haar aandoening.