Schrijver van turbulente familiegeschiedenis blikt
veelbetekenend achterom
Filmmaker Ger Poppelaars, die eerder onder andere de
documentaire Vlucht uit Holland maakte,
schetste het leven van schrijver en journalist Alexander Münninghoff, die dat een
paar jaar eerder onder dezelfde titel in boekvorm deed. Over dat boek sprak Wim
Brands drie jaar geleden met Münninghoff, zodat een deel van het verhaal al
duidelijk was. De beelden van Poppelaars hebben een toegevoegde waarde, vooral
op momenten dat hij de schrijver directe vragen stelt, waar de man zich niet zo
heel goed raad mee weet.
Poppelaars begint met beelden van Münninghoff als
verslaggever voor het NOS journaal. Daarnaast is hij ook correspondent geweest
in Moskou. Omdat zijn beide grootmoeders uit Rusland komen, heeft hij een grote
affiniteit met dat land. Zelf noemt hij zich een lone wolf die de schaaksport gebruikte om zich achter te
verschuilen. Voornamelijk voor zijn familie die een duizelingwekkend verleden
had, zoals ik mijn verslag van het gesprek van Brands met Münninghoff
betitelde.
Münninghoff toont een foto van zijn vader Franz uit 1948
over wie hij lang niet kon praten. Hij noemt hem een knokker, maar naïef als
het gaat om zijn oorlogsdienst in de Waffen SS. Dat had te maken met de wens om
het familiebezit in Riga terug te krijgen, dat door de Russen geconfisceerd
was. Tijdens een lezing in Bladel horen we meer over de katholieke grootvader
Johan, die in 1883 in Laren werd geboren maar vanwege de handel in Riga
belandde, daar met een Russische trouwde en veel geld verdiende als industrieel.
Franz had daardoor een welgestelde jeugd, die echter op zijn twaalfde finaal
werd doorbroken door katholieke opvoeding in een internaat in Oss, gevolgd door
een niet afgemaakte jezuïetenopleiding in Den Haag.
Tijdens een vakantie in Riga leerde Franz de knappe,
getalenteerde Wera kennen, die begin 1940, na de inval van de Sovjet Unie in
Letland, met de familie meeging naar Nederland. Terwijl Johan zich aansloot bij
het verzet, koos Franz voor de Waffen SS, niet alleen vanuit het idee om het
familiebezit terug te veroveren, maar ook als rebellie tegen zijn vader die hem
een Hollandse opvoeding had opgedrongen. Na desertie uit het leger, woonden
Franz en Wera in Polen waar Alexander in 1944 werd geboren. Omdat de relatie tussen
Franz en Wera op zijn eind liep en zijn door de oorlog beschadigde vader aan
lager wal raakte, werd hij samen met zijn moeder door Johan opgehaald en meegenomen
naar Voorburg. Met zijn moeder woonde Alexander op een armoedige zolder in Den
Haag. Nadat er ook nog een buitenechtelijk kind werd geboren, wilde Johan de
voogdij over zijn stamhouder weer aan Franz overdragen. Wera vluchtte echter
met Alexander naar haar moeder in Duitsland, waar Alexander terug werd ontvoerd
door Johan, waardoor de jongen zijn moeder pas achttien jaar later zou
terugzien, hetgeen een mooi shot oplevert van de peinzende Münninghoff.
Franz hertrouwde met een vrouw die door Alexander met
tegenzin als zijn moeder werd geaccepteerd. Door het schaken zonderde hij zich
af van de familie. Daardoor wist hij te overleven. Alleen zijn vrouw Ellen
stelde hij op de hoogte van zijn achtergrond. Zijn twee kinderen hoorden er pas
later over vanwege de verschijning van het boek. Zijn vader Franz heeft hij
nooit kunnen vergeven en een bezoek aan zijn moeder Wera in 1969 in Würzburg
leverde moeilijk te doorgronden emoties op. Hij hoorde dat zij ooit nog verder
gewild had met Franz maar dat die de verbinding verbrak. Op de vraag van
Poppelaars hoe hij er zo goed uitgesprongen is verwijst Alexander met een veelbetekenende
blik naar Ellen, zijn maatje.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten