Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



zondag 9 april 2017

Recensie: De reis naar Sachalin (1895), Anton Tsjechov


Gedegen onderzoek naar barre leefomstandigheden van dwangarbeiders

De Russische arts schrijver Anton Tsjechov heeft vooral naam gemaakt met zijn toneelstukken en zijn verhalen. Minder bekend is dat hij voor zijn literaire bloeitijd een reis naar Sachalin maakte, het eiland helemaal aan de Oostkust dichtbij Japan, waar men in de tweede helft van de negentiende eeuw Russische gevangenen naar toe stuurde om dwangarbeid te verrichten. Dat werd verricht onder dermate onmenselijke omstandigheden, dat Tsjechov verregaande humanisering bepleit.

De tocht van Tsjechov in het voorjaar van 1890 vanuit Moskou naar Sachalin is al een ramp op zich. De schrijver reist door het koude Siberië in een koets die, vanwege de slechte wegen, om de haverklap schade oploopt waardoor de reis sterk vertraagd wordt. Frank Westerman zegt in een reactie aan het eind van het boek, dat Tsjechov, als hij een paar jaar had gewacht, gewoon de Transsiberië Express naar Vladivistok had kunnen nemen. Dat had hem heel wat ergernis gespaard. Anderzijds levert de misère de lezer een verrassend inkijkje op in het Russische leven aan het eind van de negentiende eeuw. Terwijl de intelligentsia die naar de onherbergzame vlakte verbannen is en daar een teruggetrokken leven leidt, zijn de Siberische postiljons echte martelaars:

Hun kruis is zwaar. Het zijn helden die het vaderland hardnekkig weigert te erkennen. Zij werken hard, leveren strijd met de natuur als geen ander, hun lijden is bij tijden ondraaglijk, maar toch worden ze veel vaker ontslagen, overgeplaatst en bestraft dan beloond.’

Fraai is een anekdote aan het begin waarbij de koets van Tsjechov van de weg wordt gedrukt door een aanstormende postkoets, die gevolgd door vier anderen, bemand met slapende koetsiers. De tweede koets veroorzaakt een botsing die een breuk in de disselboom veroorzaakt. Deze moet eerst gerepareerd worden, zodat Tsjechov kennis maakt met de lethargie van de mensen en de wandluizen die overal in hun lokaliteiten huizen.

Naarmate Tsjechov verder gaat, worden de omstandigheden moeilijker, maar uiteindelijk komt hij tenslotte toch in de havenstad waar hij de boot naar het eiland neemt. Over de scheepsreis horen we verder niets. Eenmaal aangekomen op Sachalin moet Tsjechov wachten op een vergunning om rond te kijken. Enige tijd logeert hij bij een collega-arts. Toestemming om met politieke gevangenen zelf te praten krijgt hij niet.

Tsjechov begint met zijn inspectietocht langs verschillende dorpen aan de bevoorrechte noord- en de arme zuidkant van het eiland. De beschrijving van de leefomstandigheden van gevangenen, boeren, bewakers en kolonisten in de vaak kleine conglomeraties is nogal feitelijk en veel minder spannend dan de voorafgaande reis, maar duidelijk wordt wel dat het verrichten van dwangarbeid zeer zwaar was. In de gemeenschappelijke cellen was zindelijkheid niet van nut, waardoor het een vieze bende was de leefomgeving is.

De gemeenschappelijke cel geeft de misdadiger geen mogelijkheid zich af te zonderen, waar hij behoefte aan heeft, al is het maar voor gebed, voor overdenking en om zich in zichzelf te verdiepen (…). Het verwoede kaartspelen met goedvinden van omgekochte bewakers, de scheldpartijen, het gelach, het geklets, het slaan met deuren en het gerinkel van, als hij een paar jaar had gewacht de boeien, dat de hele nacht doorgaat, stoort de uitgeputte arbeider in zijn slaap, hij wordt er prikkelbaar van en dit heeft natuurlijk een nadelige invloed op zijn spijsvertering en zijn psychische gesteldheid.

In het tweede deel van het boek, dat vanaf hoofdstuk XV begint, wordt dit goed gemaakt door een thematische bespreking van onderwerpen die van belang zijn, zoals de veelal agrarische bezigheden van de ballingen, hun voeding, waaronder vies brood en soep gemaakt van rotte vis, de positie van de vrije vrouw, die, zoals Nadjezdja Mandelstam in haar Memoires (1971) beschreef, hun man tijdens diens ballingschap vergezelde, de immorele instelling van de bewakers, de vluchtpogingen van het eiland dat in de winter omgeven was door ijs en in de zomer via een korte oversteek naar het vasteland en tenslotte de doodsoorzaken, zoals door het innemen van monnikskap en de voorkomende ziekten, een onderwerp dat Tsjechov die zelf ook spreekuur hield, natuurlijk zeer aan het hart lag. 

In de film Anton Tchekhov 1890 van René Féret zien we dat zijn broer hem op het idee brengt om poolshoogte te nemen. Omdat de laatste voortijdig overlijdt gaat Anton in zijn eentje. Aan de andere kant zegt Anita Roeland in het Nawoord van haar vertaling uit 2004 dat Anton een dictaat van zijn broer Michael over strafrecht had gelezen dat hem erg aangreep. Ongetwijfeld heeft de reis een grote invloed gehad op Tsjechov, want in zijn werk is altijd een grote empathie te vinden met mensen die gebukt gaan onder moeilijke omstandigheden.

Hier mijn bespreking van Anton Tchekhov 1890, hier mijn bespreking van Memoires van Nadjezdja Mandelstam.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten