Het verhaal achter een tot dan toe onbekende verzetsgroep
In de documentaire Fatsoenlijk
land schetsen Loes Gompes en Sander Snoep een beklemmend beeld van een tot
dan toe onbekende verzetsgroep uit de Tweede Wereldoorlog, Porgel en Porgulan,
dat verder niets betekent en ontleent is aan het gedicht van Cees Buddingh. De
adolescenten Bob van Amerongen (1924) en Jan Hemelrijk (1918) stonden aan het
hoofd van de groep. Amerongen deed de uithuisplaatsingen, Hemelrijk verzorgde
de vervalste persoonsbewijzen. Het begon ermee dat ze hun joodse vaders in
veiligheid brachten. Dat bracht andere familieleden naar hen toe, waarmee de PP-groep
geboren was.
In het begin van de uitzending horen we de hese stem van
Hemelrijk die in 2005 overleed.
Hij vertelt over de enorme stress die vier jaar oorlog hem
kostte en voelt weer de spanning opkomen als hij erover praat. Hij hield zich
al bezig met verzetswerk voor de Duitse vluchtelingen die naar Nederland
kwamen. Voortdurende woede tegen het onrecht was zijn drijfveer.
Van Amerongen zit in de woonkamer met alle banden van Het
Koninkrijk in de Tweede Wereldoorlog dubbel in het gelid en vertelt zijn
verhaal aan Loes, die af en toe een vraag stelt. Hij toont een portret, waarop
zijn vader en zijn opa staan te midden van een grote familieschare. Hij kwam
Hemelrijk tegen op het station en wist dat hij persoonsbewijzen vervalste. Zijn
ouders was leraren aan het Murmelliusgymnasium in Alkmaar en de vader van
Hemelrijk was daar rector. Beide vaders werden in 1940 ontslagen. Eerst woonde
de vader van Bob bij een tante, maar later bracht hij hem over naar Limburg. De
organisatie van de PP groep was krakkemikkig. Op hun kantoor aan de
Weesperzijde legaliseerden zij persoonsbewijzen. Het was moeilijk mensen te
vragen onderduikers te huisvesten, maar zijn moeder die veel leerlingen en hun
ouders kende, was een goede steun. Meerdere malen gebruikten mensen die niet
wilden de smoes dat de was van de ondergedokene zichtbaar zou zijn aan de lijn.
Hij vond de koerierster Tini Israël, die een vriendin was van Karel van het
Reve. De laatste deed geen gevaarlijk werk omdat hij er een hekel aan had
doodgeschoten te worden. Van Amerongen is zeer verdrietig dat hij soms te laat was
om iemand onder te brengen. Hij deed niet mee aan de bevrijdingsfeesten. De
berichten over omgekomen familieleden wogen te zwaar. In zijn dagboek schreef
hij over de stress die het verzetswerk hem gaf.
Jaap Labatto (1925) was één van de ondergedokenen. Hij werd
overvallen door de oorlog.
Zijn zus Miep krijgt het benauwd als ze terugdenkt aan de
sfeer op school. De joodse kinderen wisten net als hun leraren niet wat hen te
wachten stond en wat ze moesten doen. Hun geschiedenisleraar Presser verliet de
school omdat hij er niet mee kon omgaan. Ook Miep kreeg een nieuw
persoonsbewijs. Jaap vertelt dat ze vogelvrij waren. Tijdens een razzia op 22
februari 1941 werden zeshonderd stadsgenoten naar Mauthausen gedeporteerd en zijn
daar vandaan nooit meer teruggekomen. Tien jaar later voelde hij nog paniek als
hij een vrachtwagen hoorde aankomen. Op een nacht werd hijzelf ook opgepakt en
naar de Hollandse Schouwburg gebracht. De volgende ochtend werd hij vrijgelaten
omdat hij lid was van de Portugese gemeente. Later werd Miep ondergebracht. Ze
was veertien jaar en kon natuurlijk niet zeuren tegen haar opvangouders. Die
vertelden haar later dat haar moeder en oma waren opgepakt. Oma was te oud om
ondergedoken te zitten en moeder wilde haar niet alleen laten. Jaap sprak zijn
moeder nog de volgende ochtend bij de Hollandse Schouwburg, maar heeft later
nooit meer wat van haar gehoord. Jaap zat als een aapje in een kooitje, zoals
hij dat noemt, ondergedoken in Heiloo.
De PP-groep was volgens de aftiteling tot op dat moment
onbekend en wordt ook niet genoemd door Lou de Jong. Het personage Viktor Poort
in De avonden van Gerard Reve is op Van
Amerongen gebaseerd.
Loes Gompes schreef ook een boek over dit verhaal (de foto is
van de omslag). Zij is de dochter van Miep en Jaap Labatto is haar oom, die in
2011 overleed. Ze heeft de documentaire aan hem opgedragen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten