Theaterrecensie: De menselijke stem, Ellen Vogel, televisieregistratie 1962

Vrouw verslingerd aan de telefoon als lijn met de wereld

De menselijke stem was de Nederlandse weergave van de eenakter La voix humane (op de foto een exemplaar van de eerste editie) van Jean Cocteau uit 1930, in 1962 gespeeld door Ellen Vogel en geregisseerd door Herman Fortuin. De televisieregistratie was nog in zwart wit maar dat maakt voor de indrukwekkende prestatie van de onlangs overleden Vogel niet uit. Met verve speelt ze de Parisiènne, die vijf jaar een relatie had met een man, die volgens mij – het geluid kwam niet steeds goed door - Etienne heet. Ze voert een telefoongesprek met hem op de dag voordat hij in Marseille in het huwelijk treedt met een ander. 

Fortuin laat eerst de ravage in het appartement van de anonieme vrouw zien, die ik Elle zal noemen, zoals ze in de Franse versie heet. De camera glijdt langs de verscheurde foto’s op de grond, de omgevallen voorwerpen en de kleren die overal rondslingeren om te eindigen bij Elle die op de grond naast haar bed bij het open raam ligt zoals stadsgeluiden al aangaven. De vitrage waait rond haar hoofd. Het zou een laatste beeld kunnen zijn maar het is het begin, want de vrouw beweegt haar hoofd, staat op, doolt rond om vervolgens in een jas te schieten en de telefoon te grijpen. 

Het is nog een oud model die men gemakkelijk in de hand kan houden, al werkt die niet zo goed als de huidige modellen. Men spreekt nog met elkaar middels een telefoniste, wordt vaak verkeerd doorverbonden en als men elkaar wel aan de lijn krijgt, dan klinken er soms andere stemmen mee, zoals ik zelf tijdens intercontinentale gesprekken mocht ervaren. Deze technische onvolkomenheden bieden wel veel mogelijkheden om spanning op te voeren en afwisseling. Herhaaldelijk roept Elle ‘hallo, hallo’ in de hoorn. Het is onzeker of het gesprek wel of niet is afgebroken. Vooral in het begin duurt het een tijd voor ze Etienne aan de lijn krijgt. 

Onbewogen vertelt ze hem dat ze net thuis is van een bezoek aan haar vriendin Marthe, al weet de kijker beter. Ze vertelt wat ze die dag zo’n beetje heeft gedaan. Elle wil Etienne niet de indruk geven dat ze hem mist en dat ze doodsbang is voor het alleen-zijn. Hij komt morgen nog wat spullen van hem ophalen. Ze zal die bij de conciërge afgeven. Hij moet de hond ook maar meenemen. Daar kan hij beter mee overweg dan zijzelf. Etienne vraagt naar zijn gevoerde handschoenen. Ze legt de telefoon neer om te zoeken, wrijft er liefdevol mee over haar gezicht en zegt daarna dat ze ze niet heeft kunnen vinden. De avond ervoor had ze maar een slaappil genomen om in slaap te kunnen vallen, zegt ze.  Ze verwijt hem niets. Hij is haar lieveling. Het is allemaal haar eigen schuld. Ze schiet vol als ze zegt dat hij haar brieven moet verbranden en de as in een houten doosje moet doen dat ze aan hem moet retourneren.     

Aan de andere kant van de lijn is in toenemende mate verontrusting merkbaar, zoals blijkt uit de sussende woorden van Elle, die opbiecht dat het niet zo goed gaat als ze voorspiegelde. Terwijl ze het voordoet dat ze het allemaal wel aankan, is ze in werkelijkheid diep wanhopig, zoals blijkt uit de poging van zojuist om met pillen een eind aan haar leven te maken. De telefoon vormt de laatste verbinding met de wereld. Ze is doodsbang dat Etienne die de volgende dag vroeg op, ophangt. Ze haalt de draad zelfs om haar hals om het contact niet te verliezen en neemt de telefoon op het eind zelfs mee in bed. Liegen brengt geen geluk, zegt ze, maar de waarheid kan haar ook niet meer helpen. Terwijl hun situatie onbegrijpelijk was voor anderen, geldt dat voor haar eigen situatie nog meer.

Deze bespreking publiceer ik omdat ik las dat Ramsey Nasr een nieuwe interpretatie van La voix humaine heeft gemaakt vanuit het oogpunt van de man die gebeld wordt. Hij speelt De andere stem op dit moment in Brussel en in mei in Amsterdam. 

Hier een site met daarop het begin van de monoloog met daarbij verwerkingsmogelijkheden voor het onderwijs.