Sempé - een kunstenaar met humor (2011), documentaire van Patrick Volson

Authentieke cartoonist, sterk geworteld in zijn werk

Om te beginnen meldt de beminnelijke en langzaam pratende Franse cartoonist Jean Jacques Sempé 1932, dat hij bang is niet de waarheid te kunnen spreken als hem een vraag gesteld wordt. Bang als hij is om de interviewer teleur te stellen, geeft hij sociaal wenselijke antwoorden en spreekt zichzelf daar dan weer mee tegen.

Met zijn uitgever zit hij op een terras. Ter gelegenheid van de verschijning van Le petit Nicolas in een Koreaanse vertaling zou het mooi als Sempé daarbij aanwezig zou zijn. Sempé vreest echter het reizen omdat het hem ontwortelt. Hij is geworteld in zijn werk als tekenaar. Hij vindt niets mooier dan humoristische tekeningen te maken.

Sempé kende een moeilijke jeugd met ruziënde ouders maar werd er - net als iedereen zegt hij - toch door vertederd. Wellicht kreeg hij een dromerig karakter omdat zijn ouders elkaar altijd in de haren vlogen. Hij luisterde veel naar de radio tot die kapot ging bij een ruzie en, wonderlijk genoeg, weer werkte bij een andere ruzie. Hij stelde zich voor dat hij piano speelde in een orkest. Op school was hij een lawaaischopper maar hij had het er reuze naar zijn zin.

Vanaf twaalf jaar tekende hij, zoals iedere jongen doet zegt hij. Een docent die tekende en klarinet speelde, inspireerde hem. In huis heeft Sempé veel tekeningen hangen. Hij houdt van een tekening in het satirische blad Punch waarin een leeg wit schildersdoek voorkomt, alsof de schilder eerst een kopje koffie is gaan drinken. Hij vindt dat prachtig. Zelf had hij allang iets ingevuld op het doek.

Sempé begon met bijbaantjes om het gezin te ondersteunen en tekende onderwijl. Hij deed zich voor als een student van de kunstacademie in Bordeaux en probeerde kranten te bewegen zijn tekeningen te plaatsen, hetgeen soms lukte. Ook in het leger tekende hij. Een krant vroeg hem één personage te tekenen. Dat werd de kleine Nicolas waarin hij op ouderwetse wijze zijn jeugdherinneringen tekende. René Goscinny leverde de tekst. Daarnaast maakte Sempé albums met losse tekeningen. Het eerste heette Rien n´est simple. Een journalist van the New Yorker ging terug met zo’n album. Sempé werd uitgenodigd omslagen voor het tijdschrift te maken en voelde zich trots. Hij deed dat zo´n dertig jaar lang en behoorde tot de groep humoristische New Yorkse tekenaars. Een tekening van een meisje naast een kat, waarbij zijn staart als haar snor diende, moest van de hoofdredacteur veranderd. Het meisje moest eruit. Het was nog een heel werk om haar uit de aquarel te verwijderen. Lezers hielden van de tekening. Sempé bewondert mensen met een mening.

Tuinen stemmen hem weemoedig. Hij zit vaak in het Jardin du Luxembourg, dat veel charme kent en tekent de gezinnen uit de burgerlijke wijk daar in de buurt die daar wandelen, vaak ook met een oudtante. Sempé tekent niet naar waarneming, maar naar het beeld dat hij van de werkelijkheid heeft. Hij zegt dat een idee niet moeilijk te vinden is. Het is een kwestie van gaan zitten tot het er is, al duurt het een half jaar. Het gaat niet om de observatie maar om de verbeelding. Alles komt daaruit voort.

Hij tekent graag bomen met hoge gebouwen daarachter en houdt niet van moralistische tekeningen, zoals van ouders die stug naar de televisie kijken terwijl hun jonge kind aandacht vraagt voor zijn eerste stapjes. In Saint Tropez vroeg een jonge Engelse vrouw hem in 1975 een album te signeren voor haar oom William, een dirigent. Tijdens het concert, waarbij Sempé die avond aanwezig was, bleek dat haar oom Count Basie was. Zij had het album nog in haar tas. Sempé maakt het gezicht van de dirigent zwart, tot grote vrolijkheid van Count Basie.

Het oog leidt niet de hand maar andersom leidt de hand het oog, zegt Sempé. De hand dwingt om dingen te doen. De bijschriften staan van te voren min of meer vast. Het kleine personage in een enorme omgeving zorgt vanzelf tot een humoristische werking. Zijn personages zijn altijd dezelfde, met minuscule accentverschuivingen.

Sempé bewondert de cineast Tati die geen boosaardigheid bezat maar alleen tederheid. Op het gebied van naïveteit en directheid lijken zij op elkaar. Ooit pingelde hij Satin doll na een concert van Duke Ellington. De pianist kwam naast hem kwam en nam de linkerhand over. Na diens dood was Sempé een maandlang ontroostbaar. Ray Ventura was belangrijk in zijn jeugd. Hij wilde in zijn orkest spelen. Hij was ooit bang de man aan te spreken, vreesde in snikken uit te barsten.