Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



woensdag 12 juni 2013

Recensie: Ravensbrück (2013), Steve Sem-Sandberg



Het leven van Kafka’s onverschrokken Milena

De titel Ravensbrück zet de lezer wellicht op het verkeerde been. Deze roman die de Zweed Sem-Sandberg tien jaar geleden al schreef gaat over het leven van Milena Jesenska, de Milena aan wie Franz Kafka zijn boek Brieven aan Milena (1994) heeft gewijd. Hoewel Milena later in het vrouwenkamp Ravensbrück terechtkwam is deze roman veel meer dan een terugblik op haar kampervaring alleen.

Milena Jesenska kende een onrustig, heftig leven in een tumultueuze tijd met twee wereldoorlogen. Ze wordt in 1896 geboren in Praag en sterft in 1944 in kamp Ravensbrück, dat boven Berlijn ligt. Haar vader is een vermogende tandarts, die graag de bloemetjes buiten zet, haar moeder ziekelijk. Milena verzorgt haar tot haar dood in 1913 aan toe en mag haar vader niet, die graag met zijn vrouwelijke patiënten aanpapt. Wellicht droeg de slechte relatie met hem bij aan de moeilijke jeugd van Milena. Ze is uitzinnig, koopziek en dominant in de omgang. Ze was eraan gewend mensen aan zich te binden, schrijft Sem-Sandberg:
‘Die strategie paste ze als tiener al toe, misschien wel uit angst om in de steek gelaten te worden…’.

Ze ontwikkelt zich tot kleptomane en studeert na het gymnasium enige tijd medicijnen. Als ze 21 jaar is laat haar vader haar vanwege haar labiele gedrag opnemen in een kliniek. Dat komt de relatie niet ten goede. Later is Milena vooral onverschrokken.

Mooi is de schets van het culturele klimaat in het vooroorlogse Praag in schrijverscafés zoals Arco. Daar overzien geleerde obers als generaals hun klantenkring en weten precies hoe ze iedere gast moeten behandelen. In een van die cafés leert Milena de joodse criticus en bankbediende Ernst Polak kennen, die lange tijd niet geaccepteerd wordt door haar vader. Na de Tweede Wereldoorlog vertrekt ze met hem naar Wenen, maar gelukkig zijn ze niet. Beiden hebben minnaars en Milena doet een aantal zelfmoordpogingen Ze geeft daar les en vertaalt De stoker van Franz Kafka in het Tsjechisch.  
In de lente van 1920 voert ze een intense briefwisseling en een ontmoeting met Kafka, die zo van haar onder de indruk is dat hij zijn verloving wil verbreken, maar Milena durft het niet aan. ‘Nergens ontmoette je bij hem weerstand. Tot je uiteindelijk inzag dat zijn weerstandsloosheid juist de weerstand was.’

Milena komt in de ban van een graaf die een kamer bij haar huurt en zich bekeerd heeft tot het communisme. Het betekent een nieuwe weg voor haar. Na haar echtscheiding gaat ze terug naar Praag, waar ze Kafka op zijn sterfbed vindt. Ze ontmoet de avant-garde architect Jaromir Krecjar en raakt zwanger van hem. Tijdens haar zwangerschap loopt ze een infectie op, wellicht veroorzaakt door gonorroe. Ze houdt er een stijf been van over.

Ze organiseert het verzet tegen het nationaal socialisme vanuit het nieuwe huis dat Jaromir voor haar en haar dochter bouwt, gebruikt morfine en werkt mee aan een radicaal communistisch weekblad. Nadat dat niet meer mag verschijnen, gaat ze schrijven voor een consumentenblad, tot haar stellingname niet meer geaccepteerd wordt. Ook haar tweede huwelijk is gesneuveld. Na een afkickprogramma tegen haar morfine verslaving gaat ze in 1938 samen met de uitgeweken Oostenrijkse journalist Willy Klamm voor een liberaal politiek weekblad schrijven, maar lang gaat dat niet goed.

Ze wordt afgevoerd naar Ravensbrück en tewerkgesteld in een ziekenbarak omdat ze enigzins medisch onderlegd is. Ze maakt daar vreselijke dingen mee, zoals pasgeborenen op de kraamafdeling die meteen in een emmer water verstikt worden en vreselijke medische experimenten op gevangenen. Ze weet de ziekenlijsten te manipuleren en daardoor mensen van de dood te redden.
Wellicht, oppert de schrijver, was ze zo genereus omdat ze zelf steun behoefde. Ze is dan al een tijd reumatisch. Ze wordt door een humane arts, die de plaats heeft ingenomen van een bruut die gearresteerd is, geopereerd aan een nier maar omdat ook haar andere nier ontstoken was, sterft ze op de ziekenafdeling.  

Sem-Sandberg schildert het leven van Milena Jesenska vanuit verschillende ooghoeken, een enkele keer vanuit dat van haar dochter Jana die colporteerde met de communistische krant waar Milena voor de oorlog aan meewerkte. In de verschillende hoofdstukken komen kopjes terug als Aanzien van de geschiedenis, Muren, Biografie en zelfs Antibiografie, waarmee zijn werk meer een roman dan een biografie is. Onder dat laatste kopje spreekt de auteur Milena toe in de jij-vorm. Verder citeert hij uit brieven, artikelen. Al met al maakt hij van deze biografische roman een gevarieerd en caleidoscopisch geheel.

Hier nog een zin van Milena in de tijd van de naderende Tweede Wereldoorlog: ‘Het is veel gemakkelijker de patiënt de greep op zichzelf te laten verliezen dan haar weer gezond te maken. Zo is het ook veel gemakkelijker een volk verslaafd te houden aan leugens dan het te laten inzien waarom het doet wat het doet.’

Geen opmerkingen:

Een reactie posten