Thomas Decreus over Een paradijs waart uit de storm, VPRO-Boeken, 3 maart 2013

Democratie is verzet

Wim Brands toont een filmpje van een demonstratie in 2011 in Brussel tegen de politiek die maar geen regering wist te vormen en een nieuwe politieke cultuur eisten.

Politiek filosoof Thomas Decreus, werkzaam in Leuven, was een van de initiatiefnemers. Hij vertelt dat het met een oproep op Facebook begon, dat zich die als een sneeuwbal uitbreidde en dat er uiteindelijk veertigduizend mensen op straat stonden. De politieke cultuur is nog niet vernieuwd maar zij hebben wel het debat daarover aangezwengeld.

Democratie is nooit af, zegt Decreus. Het ontwikkelt zich steeds in de praktijk. Instituties passen zich aan na een roep om verandering. Democratie is verzet. Dat kan de graadmeter genoemd worden voor de kwaliteit van de democratie. Als het volk weinig in te brengen heeft is het democratisch gehalte twijfelachtig. 

Brands heeft gehoord dat het neoliberale systeem alleen op de helling kan als er demonstraties en stakingen komen.

Decreus beaamt deze stelling. De politiek heeft zelf geen neiging om te veranderen. Wat dat betreft kunnen we de politiek niet aan zichzelf overlaten. Helaas heeft die minder van buitenaf te duchten dan vroeger toen het middenveld nog krachtiger was en er door vakbeweging en andere structuren, georganiseerd op basis van de verzuiling, druk werd uitgeoefend op de politiek. Inmiddels moeten burgers op een andere manier naar invloed zoeken

Volgens de aankondiging van het programma zou Decreus ook een antwoord geven op het heersende pessimisme, maar verder dan een versterking van de steeds belangrijker stedelijke politieke cultuur waarbij burgemeesters samen veel invloed zullen hebben, komt het niet, in ieder geval in het gesprek niet.

Het gaat verder over de afstand tussen politiek en maatschappij. Er is door de verkiezingen die historisch gezien niet eens zo belangrijk zijn voor het democratische gehalte, een aristocratisch type politicus naar voren gekomen. Een technocratische elite die ver af staat van het volk. Politici zijn managers die strooien met cijfers waartegen niet veel is in te brengen. Het komt niet meer tot het maken van keuzen, waar politiek toch voor bedoeld is. Het politieke debat wordt de mond gesnoerd.

Het gevolg is dat het populisme aan invloed wint. Decreus ziet dat als een neutraal begrip, dat tegenwoordig vooral een rechtse bijklank heeft. Vroeger was er ook links populisme. De sociaal-democratie is eruit ontstaan.

Plato en Aristoteles waren voorstander van een systeem waarbij men lootte om bestuursfuncties en men wisselde, waardoor de kloof tussen bestuur en burger kleiner werd. Volgens Decreus blijft die altijd wel een beetje bestaan. maar kan die door referenda verkleind worden. In heel Europa komen burgerbewegingen op die meer transparantie van het bestuur eisen.  

Wat ik miste is de verbinding met economische macht die in de wereld veel sterker is dan de politieke macht en deze overvleugelt, zoals de bankencrises duidelijk maken. Hoelang duurt het nog dat ook Noord-Europeanen zich hier tegen te weer stellen? Op de politiek hoeven we volgens Decreus niet te wachten.