My atomic aunt (2013), documentaire van Kyoko Miyake

Ondernemende tante berooid na ramp Fukushima

Kyoko herinnert zich de stad Namie waar zij geboren werd. Haar tante Kunika woonde daar. Het was een paradijsje aan het strand. Zij bracht haar jeugd door in Tokio en woonde daarna tien jaar in Londen maar de de ramp met de kerncentrale van Tepco, twee jaar geleden, ging ze verschillende keren terug om te horen hoe haar tante het maakte. De levenslustige, goed verzorgde, sociale vrouw bezat zowel een bruiloftszaak, een begrafenisonderneming als een banketzaak.

Na vijf maanden, in augustus 2011, wonen tante en haar man in een tijdelijk flatje op zestig kilometer van het rampgebied. De straling op de grens van het evacuatiegebied is ook nog steeds erg hoog. Een ongeluk leek onmogelijk. In een promotiefilm zegt Tepco dat de kerncentrale hoger ligt dan een tsunami kan komen. Tante voelt tot verbazing van Kyoko geen woede en hoopt dat de straling snel afneemt. Ze is mandenvlechten beu en toont foto’s van vroeger. Haar drie zoons zijn uitgezwermd over het land.

Tien maanden na de ramp is het nieuwjaar. Het was een periode waarin altijd veel familie bij tante over de vloer kwam, maar nu is er niemand. Kyoko gaat mee naar de middelste zoon die zonder overleg een flat heeft gekocht, 250 km verder, en een eigen zaak op bruiloftgebied is begonnen. Kyoko vindt dat hij daar goed aan gedaan heeft. Tante betreurt dat de familiezaak niet wordt voortgezet. Omdat de schoonmaak van Namie vordert neemt tante, gekleed in een witte overall en een mondkapje voor, een kijkje in haar bedrijfspand. Een Boeddhabeeld is gevallen en de dak van de kapel is beschadigd. Ze passeert een terrein met een hek eromheen waar zwarte zakken met radioactief materiaal liggen opgeslagen.  

De kaart met veilige gebieden is nog niet klaar. Tante weet nog niet of ze kan terugkeren.

Kyoko hoort van een oom met een kat dat men jaloers was omdat Tepco de eigen mensen voortrok.

Op 12 maart 2012 leidt een andere oom een herdenkingsdienst, waarop Tepco spijt betuigt. Daarop wordt het bedrijf verzocht de zaal te verlaten. Kyoko voelt een sluimerende emotie in de zaal en vraagt zich af hoe lang men die nog opkropt. Men verwacht dat meer mensen in leven waren gebleven als de reddingsoperatie vanwege de hoge straling niet was afgeblazen. Tante knapt op van de kapper en doet aan fitness omdat ze vijftien kilo is aangekomen. Haar man wil veilige kernenergie, tante vraagt zich af of men in Tokio al vergeten is. Kyoko voelt zich ongemakkelijk. Hoewel de reis met de hogesnelheidstrein slechts negentig minuten duurt, lijkt Fukushima een andere wereld, terwijl Tokio bruist en flonkert van het licht.  

Hoewel Kyoko zich Namie voorstelde als een vreedzaam stadje, was men vanwege de ontvolking bezig om daar ook een kerncentrale te krijgen. Door protesten werd dat steeds uitgesteld. Tegenstanders werden gepest. Na veertig jaar heeft de tsunami definitief een einde gemaakt aan het oude verlangen. Het stelde Kyoko teleur dat men dat ooit heeft gewild.

Tante is bozer. Ze huilt als ze in haar eentje is en zou iets tegen Tepco willen ondernemen.

Na zestien maanden doet tante mee aan een anti-kernenergie demonstratie. Eindelijk is er een kaart met veilige gebieden. Daarop staat dat zij niet terug mag. De oom van de kat is aangeschoten door de drank en zingt een weemoedig lied over zijn geboorteplaats. ‘Kun je mijn pijn voelen?’ vraagt hij vervolgens aan Kyoko. De laatste begint de tegenstrijdige gevoelens van de mensen te begrijpen. Die confronteren haar met haar eigen tegenstrijdigheid: ze is tegen kernenergie zijn, maar geniet van alle electriciteit in Tokio, geleverd door Tepco.

Tante zegt dat de demonstratie geen effect heeft gehad. Ze waren vroeger onwetend en naïef. Het is ondraaglijk te bedenken dat ze zonder kernenergie gelukkig waren geweest. Samen met haar man gaat ze terug naar haar huis op acht kilometer van de centrale om dierbare bezittingen op te halen. Kyoko fotografeert de schilderijen, tante geeft de planten nog eens water.

Aan het eind is tante bezig om een nieuwe ruimte te zoeken voor haar begrafenisonderneming.

Hier de trailer van Surviving the tsunami – My atomic aunt. Een persoonlijk, ontroerend hedentijds document, deze eerste lange documentaire van Kyoko Miyake.