Hugo Claus, dichter, minnaar, rebel (2013), documentaire van Canvas.

Erudiet spelletjesmens gaat zingend ten onder

Ter herdenking van het overlijden van Hugo Claus, afgelopen dinsdag vijf jaar geleden én de publicatie van zijn magnus opus Het verdriet van België (1983), zond Dockland eergisteren een boeiend en ontroerend portret van hem uit, samengesteld uit archiefbeelden en gesprekken met collega’s, vrienden en familie. Behalve zijn enige broer Odo die nog in leven is, komen ook zijn twee zoons Thomas en Arthur aan het woord. Ze hebben andere moeders en vinden beiden dat Hugo niet zo’n goede vader was. Dat komt meer voor bij gedreven kunstenaars. Zijn levensweg kende een fascinerende route. Hieronder een impressie van deze dichter, schilder, filmmaker, roman- en toneelschrijver, die een oeuvre nalaat dat bestand lijkt tegen de tijd.

Hugo wordt in 1929 geboren in Brugge. Zijn vader is drukker. Vanaf zijn vierde tot zijn elfde zit Hugo op een kostschool. Daar leert hij zich te wapenen, zegt Piet Piryns. Hij ontwikkelt ook een levenslange haat tegen de nonnen. Op zijn zestiende vertrekt hij naar Gent. Hij werkt als gevelschilder, schrijft in de avond en ontmoet kunstschilder Roger Raveel die hem stimuleert les te nemen aan de Gentse Academie voor Schone Kunsten. Tijdens wandelingen langs de Leie voeren ze boeiende gesprekken over literatuur, zegt Raveel, die eerder dit jaar overleed.

Tijdens zijn werk als seizoensarbeider in een suikerfabriek in Noord-Frankrijk bezoekt Hugo Parijs. Dat was in die tijd het symbool van de vrijheid, zegt Pierre Alechinsky. Hugo gaat in Oostende wonen in Hotel des Londres. Hij experimenteert met poëzie en schrijft De Metsiers (1950) over een liefde van broer en zus, geënt op realistische Amerikaanse voorbeelden. De roman is meteen een succes. Hij loopt de knappe Hollandse Elly Overzier, dochter van een rijke visreder, tegen het lijf, die hem beschaving bijbrengt. Elly is model en Hugo gaat met haar mee naar Parijs en naar Rome. Hij ontmoet filmmakers en schrijft Bruid in de morgen (1955), dat volgens Piryns schokt, net als De Oostakkerse gedichten (1955) over zijn zinnelijke liefde voor Elly met wie hij in datzelfde jaar trouwt.

Met schaterend haar,
Met meeuwenogen, met een buidel op de buik,
Een moeder of een goede verrader,
Wie kent deze laaiende vrouw?

Haar nagels naderen mijn hout,
Haar klauwzeer wekt mijn jachtige huid,
Als een jachthoorn hangt zij in mijn haar te tuiten.

Zij nadert in vouwen en in schicht,
In hitte, in hars, in klatering,
Terwijl in staat van begeerte,
Gestrekt als een geweer en onherroepelijk
In staat van aanval en van moord ik
Omvat, doorploeg en vel,
Gebogen, geknield, het geurend dier
Tussen de lederzachte knieën.

Zij splijt mijn kegel
In de bekende warmte. 

Het jonge paar vestigt zich in Gent. Hugo vindt dat hij meer talent heeft voor schrijven dan voor schilderen en schrijft filmscenario’s voor Fons Rademakers. Thomas wordt geboren tijdens de opnamen van De vijanden, door Hugo zelf geregisseerd. Hugo is boos als de functie van directeur bij NT Gent aan hem voorbij gaat. Zijn toneelstukken zijn bewerkingen van klassieke drama’s zoals Thyestes (1966). Volgens Piryns haalt hij de essentie eruit. In zijn ontbolsterde Hamlet (1983) typeert hij Ophelia als: ‘Bij God, zij is zot.’

Mascheroen (1967, naar Mariken van Nieumeghen) met drie naakte mannen die de goddelijke drieëenheid voorstellen, komt hem op een proces te staan. Hij heeft het gehad in België, laat Elly en zijn zoon achter en vertrekt naar Amsterdam. Vrijdag wordt in de Stadsschouwburg de Vlaamse taal opgevoerd omdat daarin de zinsmelodie zoveel beter uitkomt. Hij krijgt een relatie met actrice Kitty Courbois. De liefdesroman Het jaar van de kreeft (1972) is daarvan een gevolg. Later komt Sylvia Kristel in beeld die in Because of the cats ofwel Niet voor de poezen (1973) speelt. Uit hun verhouding wordt Arthur geboren. Sylvia groeit uit tot sekssymbool in Parijs, Arthur wordt door zijn oma opgevoed, Hugo komt in Parijs niet tot werken toe en verlaat Sylvia tot zijn verdriet. Hij gaat terug naar Gent, naar zijn oude omgeving waar hij in het gezelschap is van zijn broers.

Hugo was een spelletjesmens, zegt zijn latere echtgenote Veerle. Hij hield van puzzels en intellectuele spelletjes. Nadat hij een paar keer verloor met pingpongen van zijn zoon Thomas hield hij dat voor gezien. Geld moest van hem rollen, zegt Veerle. Hugo was pennywise en poundfoolish: een stukje papier kon hij niet weggooien maar hij kocht wel vervolgens hele dure schoenen. Zijn arrogantie die hij in het openbaar kon etaleren was in de privé sfeer afwezig. Tijdens zijn, vanwege Alzheimer, zelfgekozen einde, waarbij zijn redacteur Suzanne Holtzer aanwezig was, zongen Veerle en Hugo samen. Piryns vindt dat hij goddelijk kon voorlezen. Volgens Jan Decleir voor wie Hugo Gilles (1988) schreef, verbeterde hij zijn gedichten terwijl hij ze voorlas. Leest hem en wordt gelukkig!