Recensie: De verrekijker (2013), Kees van Kooten

Leuke schrijver gebruikt stoplappen voor geschenk

Kees van Kooten is een gelouterd schrijver, die een lange rij boeken op zijn naam heeft staan, te beginnen met Treitertrends (1969). Behalve korte stukjes zoals ook in Modernismen (1984) schreef hij met een langere adem, waarvan de roman Hedonia (1984) een sterk voorbeeld is. Toch staat Van Kooten niet bekend als een echte schrijver. Hij is meer een taalvaardige cabaretier, iemand die op televisie typetjes neerzette en die in zalen de mensen vermaakt door voor te lezen en de krant van die dag door te nemen. Ergens in De verrekijker spreekt hij van behaagzucht en wellicht zit die eigenschap, die behoefte om anderen te vermaken, hem dwars om een echte schrijver-kluizenaar te worden.

In De verrekijker voert hij de truc op dat hij nodig een Boekenweekgeschenk moet gaan schrijven, maar eerst ruimt hij de schrijfsels en oude agenda’s van zijn vader op. Hij stuit op een oorlogsdagboek, dat hij nooit eerder goed heeft bekeken en kan het niet over zijn hart verkrijgen dat ongelezen weg te doen. Hij stuit erin op een vordering van een verrekijker die zijn vader in het boek heeft geplakt en die ook in De verrekijker is opgenomen. Het gaat om een kijker van J. Treurniet uit Berkel en Rodenrijs. De kapitein van dienst wil opheldering daarover van zijn sergeant. Kees van Kooten heeft die verrekijker nog steeds in bezit en probeert het raadsel op te lossen.

Hij schrijft op de hem eigen precieze toon, zoals over de verrekijker: ‘De veelheid van materialen waaruit hij wie weet hoe lang geleden is vervaardigd – glas, messing, bakeliet, geelkoper, zwart leer – geeft hem een unieke geur die onverflauwd is gebleven mijn leven lang.’ En breidt daarbij ook de nodige humor in het boek, zoals over het gelijktijdig toenemen van de menselijke leeftijd en de maximum snelheid van 110 naar 130. Hij fantaseert hoe zijn vader aan de verrekijker is gekomen en kruipt daarbij in de huid van de leden van het gezin Treurniet, schrijft brieven naar het archief met de vraag of zij opheldering kunnen verschaffen en gaat tenslotte naar een oude mevrouw in een verzorgingstehuis die er meer vanaf zou weten.

Het is een leuk verhaal, waarin Van Kooten de lezer meetrekt die hem moet helpen te onthouden dat hij nog ergens op terugkomt, maar het is nogal uitgesponnen met allerlei uitweidingen die bedoeld lijken om maar aan het vereiste aantal pagina’s te komen, zoals over zijn eigen soldatenjaren, een papiervlootje of zomaar opeens over het typen op een laptop, dat moeilijker gaat dan op een vaste computer. Al was het alleen maar om daarmee de Literagenda 2013 -2014 te vullen die bovenaan de bladzijden prijkt, maar zelfs dat wordt niet helemaal gehaald.

Van Kooten ontkende in het programma Boeken in de Boekenweek (morgen op mijn blog) dat hij een nostalgisch aard heeft, maar schrijft wel erg weemoedig over de goede oude tijd, waarin er nog telefoontoestellen van bakeliet waren waarvan je het snoer zo lekker tussen je vingers kon draaien, waarin men tenminste nog brieven met de hand schreef en er nog gewone foto’s waren die je met Gluton kon inplakken. Zelf is hij, zegt hij, blijven plakken tussen zijn vierde en zijn een en twintigste. De verrekijker is ook een hommage aan zijn vader, een vertegenwoordiger in Rijam-agenda’s, die in hetzelfde hotel als zijn zoon in de Peel logeerde en zit voor een deel ook nog in hem. Met zijn neiging naar precisie en zijn hang naar schoonheid. Met tegeltjeswijsheden bovenaan de bladzijde die vaak beginnen met de aangepaste uitdrukking zeggen noch schrijven imiteert hij mogelijk zijn vader die ook altijd zijn agenda’s helemaal vol pende.

Ergens schrijft Van Kooten dat men tegenwoordig niet meer ongestraft kan fabuleren, want op internet vallen alle feiten te controleren. Hij noemt als voorbeeld Jaap Treurniet die met de verrekijker een nieuwe dame in het dorp bespiedde. Dat kon helaas niet Annie Schmidt zijn die daar was komen wonen, want op internet is te staven dat hun leeftijden niet met de feiten correspondeerden.
Op het gevaar af van muggenzifterij, wil ik reageren op een zinsnede waarin Van Kooten, die denkt oud te worden, toch de mogelijkheid open laat over een voortijdige dood:

‘Akkoord, maar dan was daar altijd nog die eeuwige tram waar ik morgen onder kon komen, als ik mijn verzekeringsadviseur moest geloven; alhoewel er in Nederland de laatste tien jaar niemand op deze wijze is overleden. Googelt u maar.’

Wel, Kees, elke losse flodder wordt afgestraft, zie hier.