Een taal van geweld om rouw in te vangen
Rouw is een diepmenselijke emotie bij uitstek waar maar heel
moeilijk handen en voeten aan te geven is, omdat het zich ophoudt in een gebied
buiten de taal. Het is daarom een fantastisch idee van de Britse schrijver Max
Porter om de rouw te laten vertegenwoordigen door een kraai. Deze vogel werd
laatst door cognitief psychologe Nicky Clayton in aflevering negen van The mind of the universe een
intelligente vogel genoemd die, blijkens het experiment dat ze deed, vooruit
kan denken. In een andere context worden kraaien aanzeggers van de dood
genoemd. Porter gebruikt de kraai als een vogel die zich in de drek begeeft en symbool
staat voor alles wat te maken heeft met datgene waar we liever niet mee
geconfronteerd worden.
In Verdriet is het
ding met veren, een wat tamme vertaling van Grief is the thing with feathers, gaat het over een leraar met twee
jonge zoons die zijn vrouw plotseling kwijtraakt na een val. Haar dood is te
erg voor woorden. Troost bestaat in zo’n geval niet. De achterblijvers vallen
in een enorm gat waar niet zo gemakkelijk meer uit te klimmen valt. Rouw is een
langetermijnproject, zegt de vader, die naast de stem van de kraai en de
jongens de derde stem in het boek uitmaakt. De hulp van de reuzenkraai is hard nodig
om nog enigszins te kunnen overleven. De leegte is immers te groot, de stilte
te diep, het niets een gapende afgrond.
In drie delen wordt het rouwproces van de vader en zijn
zoons weergegeven. In Een vlaag nacht
zijn er nog de goedbedoelde steunbetuigingen, in het tweede deel Verdediging van het nest is het gemis
tastbaar zoals de vader opmerkt:
’Ik miste haar zo erg
dat ik met mijn blote handen een vijftig meter hoog gedenkteken voor haar wilde
bouwen. Ik wilde haar op een grote stenen troon in Hyde Park zien zitten,
genietend van het uitzicht. Alle voorbijgangers zouden snappen hoe erg ik haar
mis. Hoe fysiek mijn gemis is. Ik mis haar zo erg dat het een gigantische vorst
van goud is, een concertzaal, duizend bomen, een waterpartij, negenduizend
bussen, een miljoen auto’s, twintig miljoen vogels en meer nog. De hele stad is
mijn gemis.’
Halverwege dit deel is de kraai voor het eerst stil, want
daarvoor was hij alleen maar bezig te exploderen in geweld.
In het derde deel Verlof
om op te krassen neemt de wanhoop af en komt daar verdriet voor in de plaats.
De kraai kan gaan en de vader neemt de draad weer op. Als hij met zijn zoons de
as gaat uitstrooien zegt hij dat hij extra lesuren gaat nemen. Daarnaast zegt
hij nog iets opmerkelijks, namelijk dat hij Ted Hughes uit zijn hoofd gaat
zetten. In het tweede deel werd Hughes die ooit geconfronteerd werd met de
zelfmoord van zijn geliefde Sylvia Plath al af en toe genoemd en wel naar
aanleiding van een tekening van twee handpoppen, waarbij Hughes een spel speelt
met een kraai. De vogel zegt wat later dat hij voor de vader Teds dichterlijke
legende is. ’De God-verslindende,
vuilnislikkende, woord-vermoordende, karkas-ontheiligende,
stokjesstorm-ontketenende klootzak enzovoort.’ De leraar is een fan van
Hughes en gaat daarin wel eens te ver, zoals hij zelf in het laatste deel op
weg naar zee om daar de as uit te strooien, ook constateert. De jongens hebben hun
eigen manier om met hun rouw om te gaan. De fragmenten waarin zij uitdrukking
geven aan hun pijn zijn verrassend, zoals tijdens een angstdroom waarin de
vader verdwenen is en zij grote naakte mannen zijn geworden, maar toch de
transformatie niet aan kunnen en snel weer in bed kruipen voor hun vader het
ontbijt klaar heeft.
Uit het laatste citaat blijkt hoe origjneel de taal is die
door de kraai gebezigd wordt. Die is krachtig, direct en passend bij de
gevoelens die bij rouw horen, experimenteel maar zeer invoelbaar en nergens uit
de bocht vliegend, hoewel dat ook komt omdat er geen bocht, laat staan een weg
aanwezig is. Verdriet is het ding met
veren is een groots debuut, vertaald door Saskia van der Lingen en
genomineerd voor de Europese Literatuurprijs 2017, waarin de vinger gelegd
wordt op de essentie van rouw.
Hier mijn bespreking van The
mind of the universe, hier
de site van de vertaalster met daarop links naar een fragment dat door de
schrijver wordt voorgelezen en een pfd van een fragment.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten