Buitengewone, wonderlijke sfeer in autobiografisch portret
De spiegel, dan
wel The mirror of Zerkalo, wordt wel de meest
autobiografische film van Andrei Tarkovsky genoemd. Anders dan Kris in Solaris (1972) die op zoek gaat naar
zichzelf in een tijdreis, zoekt alter ego Aleksej een antwoord in het verleden.
Dat is daar door verschillende redenen nog lastiger te vinden dan vooruit in de
tijd. Op de eerste plaats komt de hoofdpersoon bij Tarkovsky al helemaal niet
in beeld, op de tweede plaats zijn verschillende tijden met elkaar verknoopt en
ten derde zitten er verschillende droomfragmenten in de film. Hoewel die elementen
de begrijpelijkheid niet ten goede komen, is de wijze waarop Tarkovsky een
portret van zichzelf als Aleksej schetst indrukwekkend. Zijn film is meer een
meditatie dan een verhaal, omdat het vooral om de aandacht gaat die Tarkovsky
aan zijn personages besteedt en daarmee de kijker meetrekt in een waanzinnig
avontuur. De spiegel staat mijlenver af van de gemiddelde film met
een goed lopend en gemakkelijk te volgen verhaal en doet ons nadenken over wie
wij zijn en wie wij kunnen en willen zijn.
De intro over een jongen uit Charkov die op televisie zwaar
stottert en door een helderziende vrouw wordt geholpen met een oefening om de
vingers helemaal te strekken waarop hij vloeiend kan praten, zegt al veel over
de verbeelding die ons tot onze beschikking staat om ons leven op een andere
manier vorm te geven. De scène die daarop volgt in de datsja waar vroeger de
ouders van Aleksej de zomer doorbrachten en waar tegenwoordig Natalia, de
moeder van Ignat, haar twijfels heeft of ze wel of niet opnieuw moet trouwen
met een schrijver die verder onbekend is omdat hij niets publiceert, bieden een
geweldige natuurervaring en zijn tegelijk licht van aard omdat de dokter die de
weg kwijt is met de nerveuze Natalia op een hek gaat zitten dat onder hun
gewicht instort. Zijn uitspraak dat de moderne mens zijn natuur niet meer
vertrouwt kunnen we in onze zak steken.
De film speelt zich af in de jaren voor de Tweede
Wereldoorlog, tijdens de oorlog en daarna in de jaren zestig of zeventig. De
filmbeelden worden - net als beelden in zwart wit en in een mooie mintkleur - afgewisseld
met archiefbeelden over de Spaanse burgeroorlog en een grensconflict tussen
Rusland en China in 1969. Natalia speelt, behalve de rol van de ex van Aleksej
ook die van Marousia de moeder van Aleksej. De beelden schuiven zodanig in
elkaar dat een vermenging haast onvermijdelijk is. Op de trailer komt een
fragment voor waarin Natalia in de spiegel kijkt en daarin Marousia ziet.
Aleksej is in de ban van zijn jeugd en trekt zich daar volgens Natalia teveel
in terug. Ze zegt dat hij niet meer dezelfde relatie met zijn moeder kan hebben
die hij als kind had. Ze vindt het ook geen idee dat hij hun zoon Ignat bij
zich wil houden omdat hij zich daar verveelt en niet kan ingaan op de suggestie
van zijn vader dat hij maar een leuk meisje moet gaan versieren. Ignat plundert,
net als de jonge Aleksej in eerdere jaren, de bibliotheek en bladert langzaam
door kunstboeken met daarin een afbeelding van Leonardo da Vinci. Hij leest in
opdracht van een vrouw die soep eet een onderstreepte passage voor uit een boek
waarin Poesjkin in een brief over het christelijk gehalte van de Russische
maatschappij schrijft. In een droomscène zien we de dat Natalia na een bezoek
aan een zwangere vrouw die in de datsja woont waar vroeger haar schoonouders
woonden en een poging om een haan te slachten, opeens als Marousia boven het
bed van de vader van Aleksej hangt, een beeld dat een associatie met The white hotel (1981)van D.M Thomas bij
me opriep.
Naast de fantastische klassieke muziek, onder andere uit de
Mattheuspassion, die de beelden nog meer kracht geeft, zijn de verzen van de
vader van Tarkovsky, die zijn zoon drie jaar overleefde, van een pure
schoonheid. Een mens kan niet anders dan zich verrijkt voelen na de
onderdompeling in de buitengewone, wonderlijke sfeer van Tarkovsky, die weer
met zijn trage beelden zoveel meer zegt dan in woorden valt uit te drukken.
Hier
de trailer die genoeg zegt over de enorme beeldenrijkdom in de film, hier
mijn bespreking van Solaris.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten